ELEKTRIK ENERGIÝASY: HUKUK BINÝADYNY PUGTALANDYRYP

Döwletiň ösüşini, halkyň abadan durmuşyny üpjün etmekde elektrik energiýasyna wajyp orun degişli. Şoňa görä-de, milli ykdysadyýetiň möhüm ugry bolan energetika pudagy depginli ösdürilýär. Häzirki döwürde ýurdumyzda jemi kuwwaty 7000 megawata deň 12 sany elektrik bekedi hereket edýär. Halkalaýyn energoulgamy döretmek boýunça işler güýçli depginde alnyp barylýar. Şunda 2021-nji ýylda Ahal-Balkan, 2023-nji ýylda Mary-Ahal ugry boýunça ýokary woltly asma elektrik geçirijileriniň birikdirilmegi möhüm ähmiýete eýe boldy. Häzirki wagtda Balkan — Daşoguz ugry boýunça geçirijiniň gurluşygy alnyp barylýar. Şeýle iri taslamalaryň amala aşyrylmagy içerki elektrik üpjünçiligini ýokarlandyrmakda, türkmen elektrik energiýasyny dünýä bazarlaryna çykarmakda giň mümkinçilikleri açýar. 

Gah­ry­man­ Ar­ka­da­gy­my­zyň­ «Türk­me­nis­ta­nyň­ elekt­roe­nerge­ti­ka­ kuw­wa­ty»­ at­ly­ ki­ta­by­ puda­gyň­ geç­mi­şin­den,­ şu­ gü­nünden­ we­ geljeginden­ söz­ aç­mak bi­len,­ on­da­ şeý­le­ bel­le­nil­ýär:­ «Ener­ge­ti­ka­ pudagy­nyň­ ösü­şi yl­my­ esas­la­ra,­ berk­ hu­kuk­ binýa­dy­na,­ ta­kyk­ iş­le­nip­ düzü­len mak­sat­na­ma­la­ra­ da­ýan­ýar.­ Ýurdu­myz­da­ «Ener­gi­ýa­ny­ tygşytlama­gyň­ 2018­-2024-­nji­ ýyl­lar üçin­ Döw­let­ mak­sat­na­ma­sy»,­ «Türk­me­nis­ta­nyň ­ener­ge­ti­ka­ diplo­ma­ti­ýa­sy­ny­ ös­dür­me­giň­ 2021­ —­2025­nji­ ýyl­lar­ üçin­ Mak­sat­nama­sy»,­ «Ener­gi­ýa­nyň­ di­kel­dil­ýän çeş­me­le­ri­ni­ ös­dür­mek­ bo­ýun­ça 2030­-njy­ ýy­la­ çen­li­ Türk­me­nis­tanyň ­Mil­li­ strategiýasy»,­ «Ener­giýa­nyň­ di­kel­dil­ýän­ çeş­me­le­ri­ hakyn­da» Türkmenista­nyň­ Ka­nu­ny ka­bul ­edil­di». 

Tä­ze­ ta­ry­hy­ dö­wür­de­ döw­let ener­ge­ti­ka­ sy­ýa­sa­ty­ny­ üs­tün­likli­ durmu­şa­ ge­çir­mek,­ bu­ ugur­da al­nyp­ ba­ryl­ýan­ iş­le­riň­ ka­nun­çylyk­ binýady­ny­ has-­da­ kä­mil­leşdir­mek­ mak­sa­dy­ bi­len,­ Türk­menis­ta­nyň­ Mejli­sin­de­ «Ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­la­mak­ we­ ener­gi­ýa­dan ne­ti­je­li­ peýdalanmak­ ha­kyn­da»­ Ka­nu­nyň­ tas­la­ma­sy­ iş­le­nip­ taýýar­la­ny­lyp,­ nobat­da­ky,­ 5­-nji­ masla­hat­da­ ka­bul­ edil­di.­ Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň­ gol­ çe­kme­gi­ bilen, ­tä­ze ­Ka­nun ­he­re­ke­te­ gi­ri­zil­di.­ «Ener­gi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­mak­ we ener­gi­ýa­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lanmak­ ha­kyn­da»­ Türk­me­nis­ta­nyň Kanuny­ 8­ bap­dan,­ 44­ mad­dadan ­yba­rat­ bo­lup,­ ol­ ener­gi­ýa­nyň tygşytlanyl­ma­gy­ny hö­wes­lendir­me­giň­ hem­-de­ ener­gi­ýa­dan peýdalanylma­gy­nyň­ ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­gyň­ hu­kuk,­ yk­dysa­dy­ we­ gu­ra­ma­çy­lyk­ esas­la­ryny­ bel­le­ýär.­ Ka­nun­da­ ula­nyl­ýan esa­sy­ düşünjele­re­ dü­şün­di­riş­ler be­ril­di­ hem­-de­ bu­ ugur­da­ döwlet­ sy­ýa­sa­ty­ny ama­la aşyr­ma­gyň döw­re­bap ­ýö­rel­ge­le­ri ­we ­ka­da­lary­ kes­git­le­nil­di.­ Energi­ýa­ny­ tygşyt­la­mak ­we ­ener­gi­ýa­dan ­ne­ti­je­li peý­da­lan­mak­ ha­kyn­da­ Türk­menis­ta­nyň­ ka­nun­çy­ly­gy­ Türk­menis­ta­nyň­ Kons­ti­tu­si­ýa­sy­na­ esaslan­mak­ bi­len,­ ol­ şu­ Ka­nun­dan hem­-de­ gaý­ry­ ka­da­laş­dy­ry­jy­ hukuk na­ma­la­ryn­dan ­yba­rat­dyr. 

Ka­nun­da ­Ener­gi­ýa­ny ­tyg­şyt­lamak­ we­ on­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lanmak­ ba­ba­tyn­da­ky­ gat­na­şyk­la­ryň sub­ýekt­le­ri­ we­ ob­ýekt­le­ri,­ ýangyç­ ener­gi­ýa­ se­riş­de­le­ri­ni­ sarp edi­ji­le­riň­ hu­kuk­la­ry­ we­ borç­la­ry kes­git­le­nil­di. 

Hu­kuk res­mi­na­ma­syn­da döw­let ta­ra­pyn­dan şu ýö­rel­geler­ bellenilýär:­ ýag­ny ­ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­la­mak­ ba­bat­da­ky­ çä­re­le­ri yl­my tehni­ki ­we ­yk­dy­sa­dy ­taý­dan esas­lan­dyr­mak, do­lan­dy­ry­şyň we­ gözegçiligiň­ ul­gam­la­ýyn­ly­gy,­ ener­gi­ýa­dan peý­da­lan­ma­gyň ne­ti­je­li­li­gi­ni­ ýo­kar­lan­dyr­ýan­ enjam­la­ryň,­ teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň­ we ma­te­ri­al­la­ryň­ ornaşdyryl­ma­gy­ny ile­ri­ tut­mak,­ ýan­gyç ­ener­gi­ýa­ seriş­de­le­ri­niň­ öndürilme­gi­ we­ sarp edil­me­gi­ ba­bat­da­ de­ňag­ramlaş­dy­ry­lan­ ba­ha­ syýasaty­ny­ we nyrh­ eme­le ­ge­ti­ri­şi­ alyp ­bar­mak.­ Ka­nun­da­ döw­let­ maksat­na­masy­ny, ­gys­ga ­we ­uzak ­möh­let­le­ýin mak­sat­na­ma­la­ry­ taýýarlamak,­ ola­ryň ­aý­ra­tyn­lyk­la­ry,­ ga­ra­şyl­ýan ne­ti­je­le­ri,­ şeý­le­-de­ Türkme­nis­tanyň­ Döw­let­ býu­je­ti­niň­ se­riş­de­leri­niň,­ mak­sat­na­ma­la­ry ýerine ­ýeti­ri­ji­le­riň­ öz­ se­riş­de­le­ri­niň,­ bank karz­la­ry­nyň, ­ka­nun­çy­lyk­da­ gadagan ­edil­me­dik ­gaý­ry­ se­riş­de­le­riň ener­gi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­ma­gyň­ we ondan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lan­ma­gyň mak­sat­na­ma­la­ry­ny­ ma­li­ýe­leş­dirme­giň­ çeş­me­le­ri­ bo­lup­ dur­ýandy­gy­ bi­len­ bag­ly­ ka­da­lar­ be­ýan edil­di.­ Şeý­le ­hem ­ener­ge­ti­ki­ barlag ­we­ ener­goau­dit,­ bu ­bar­la­gyň gör­nüş­le­ri­ we­ we­zi­pe­le­ri,­ energoau­di­tor­ eda­ra­la­ry­nyň­ hu­kuk­lary­ we­ borç­la­ry,­ bar­la­gyň­ ge­çi­rilme­gi­ üçin­ şert­na­ma­ bag­laş­mak,­ sel­jer­mek,­ umu­man,­ bar­lag­ geçir­me­giň­ hu­kuk­ esas­la­ry­ anyk be­ýan ­edil­di.­ 

Äh­li­ ugur­lar­da­ bol­şy­ ýa­ly,­ ener­gi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­mak,­ on­dan ne­ti­je­li­ peý­da­lan­mak­ ba­ba­tynda­ döw­let­ gol­daw­la­ry­nyň­ ber­li­şi Ka­nun­da­ göz­ öňü­ne­ tu­tu­lyp,­ bu ba­bat­da­ ne­ti­je­li­li­gi­ ýo­kar­lan­dyrma­gyň­ hu­kuk,­ ykdysady­ we­ gura­ma­çy­lyk­ esas­la­ry­ öz­ be­ýa­ny­ny tap­dy.­ Ka­nun­da­ energiýa­ny­ tygşyt­la­mak­ hem­-de­ ener­gi­ýa­dan ne­ti­je­li­ peý­da­lan­mak­ babatyn­da döw­let­ sy­ýa­sa­ty­ny­ dur­mu­şa­ geçir­mek­ mak­sa­dy­ bi­len,­ energiýa taý­dan­ ne­ti­je­li­ teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ulan­mak­ we­ ener­ge­ti­ki­ menejmen­ti­ ama­la­ aşyr­mak ­ba­ba­tyn­da hü­när­men­le­riň­ taý­ýar­la­nyl­ma­gy,­ ola­ryň­ hü­när­ de­re­je­si­niň­ ýo­karlan­dy­ryl­ma­gy­ ba­ra­da­ky­ ka­da­lara­ hem­ orun­ be­ril­di.­ Bu­ ugur­da döw­let­ gol­da­wy­nyň­ ugur­la­ry,­ ener­gi­ýa­nyň­ tygşyt­la­nyl­ma­gy­ny we ­on­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­la­nyl­magy­ny­ höweslendirme­giň­ çä­re­le­ri,­ döw­let­ mag­lu­mat­ üp­jün­çi­li­gi,­ bu ugur­da­ köp­çü­lik­le­ýin ha­bar­ be­riş se­riş­de­le­rin­de­ mak­sat­na­ma­la­ryň çap­ edil­me­gi,­ ila­tyň­ ha­bar­ly­ly­gynyň­ ga­za­nyl­ma­gy,­ wa­gyz­ edil­megi­ bi­len­ bag­ly­ ka­da­lar­ Ka­nu­nyň äh­mi­ýe­ti­ni­ has-­da­ art­dyr­ýar.­ 

Ka­nun­da ­bel­le­ni­li­şi ­ýa­ly,­ energi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­mak­ we­ ener­giýa­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lan­mak­ baba­tyn­da­ hal­ka­ra­ hyz­mat­daş­lyk Türk­me­nis­ta­nyň­ ka­nun­çy­ly­gy­na,­ hal­ka­ra­ hu­ku­gyň­ umu­my­ yk­rar edi­len­ ýö­rel­ge­le­ri­ne­ hem­-de­ kada­la­ry­na,­ döw­le­ti­mi­ziň­ hal­ka­ra şert­na­ma­la­ry­nyň­ düz­gün­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da ­ama­la­ aşy­ryl­ýar.­ 

Ka­nun­ dür­li­ mak­sat­ly­ bi­na­lardyr­ des­ga­lar­ gur­lan­da, ­gur­lu­şykla­ryň­ teh­no­lo­gi­ýa­sy­ny­ kä­mil­leşdir­mä­ge,­ gur­lu­şyk­da­ eko­lo­gi­ýa taý­dan­ aras­sa,­ ýy­ly­ly­gy­ we­ sowuk­ly­gy­ ge­çir­me­ýän­ gur­lu­şyk ma­te­ri­al­la­ry­ny­ ön­dür­mä­ge­ hem-de­ ulan­ma­ga,­ olar­da ­ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­laý­jy­ döw­re­bap­ tehnologiýala­ry­ or­naş­dyr­ma­ga,­ «ýa­şyl»­ ener­ge­ti­ka­nyň­ ta­lap­la­ry­ny­ durmu­şa­ ge­çir­mä­ge­ müm­kin­çi­lik ber­mek­ bi­len,­ bu­ ugur­da­ al­nyp barylýan ­iş­le­riň ­hu­kuk ­bin­ýa­dy­ny düz­ýär.­ 

Tä­ze­ hu­kuk­ res­mi­na­ma­sy­ di­ňe bir­ ul­ga­myň ­däl,­ eý­sem,­ ykdysadyýe­tiň ­äh­li­ ugur­la­ryn­da ­ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň­ tygşytlanylmagyny ­we ­ne­ti­je­li­ peý­da­la­nyl­ma­gy­ny hem­ üp­jün­ eder.­ Türkme­nis­tanyň­ ener­gi­ýa­ny­ da­şa­ry­ ýurt­la­ra eks­port­ ed­ýän,­ bu­ ugur­da­ ägirt uly ­müm­kin­çi­lik­le­re ­eýe­ ýurt­ hökmün­de­ dün­ýä­dä­ki­ or­nu­ny­ has­-da pug­ta­lan­dyr­mak­da ­tä­ze ­Ka­nu­nyň mö­hüm­ or­nu­nyň­ bol­jak­dy­gy­na berk ynan­ýa­rys.­ 

Bahar SEÝIDOWA, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň Ylym, bilim, medeniýet 

we ýaşlar syýasaty baradaky komitetiniň başlygy.