TÜRKMENISTANYŇ KANUNY

Öri meýdanlary hakynda

(Türkmenistanyň Mejlisiniň Maglumatlary, 2015 ý., № 3, 101-nji madda)

(18.06.2016 ý. № 419-V, 05.01.2018 ý. № 685-V, 08.06.2019 ý. № 160-VI, 05.10.2019 ý.             № 192-VI, 25.11.2023 ý. № 75-VII Türkmenistanyň Kanunlary esasynda girizilen üýtgetmeler we goşmaçalar bilen)

Şu Kanun öri meýdanlaryny durnukly dolandyrmagyň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny kesgitleýär we öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak, olaryň ekologik, ykdysady we serişde mümkinçiligini ýokarlandyrmak bilen baglanyşykly gatnaşyklary düzgünleşdirýär.

I BAP. UMUMY DÜZGÜNLER

1-nji madda. Şu Kanunda ulanylýan esasy düşünjeler 

Şu Kanunda aşakdaky esasy düşünjeler ulanylýar:

1. 1) öri meýdanlary ýa-da peýdalanylýan öri meýdan ýerleri – döwlet eýeçiliginde durýan we mal bakmak hem-de beýleki maksatlar üçin peýdalanylýan, oba hojalyk maksatly ýerleriň düzümine girýän ýerler;

2) öri meýdanlarynyň baýlyklary – belli bir öri meýdan ýer böleginiň önümliligini kesgitleýän ot, gyrymsy agaç we beýleki ösümlikleriniň gorlary; 

3) öri meýdanlarynyň düzümine girýän obýektler – suwlulandyryş desgalary (guýular, dik guýular, suw sorujy beketler, suw geçirijiler we beýleki desgalar), ýollar, köprüler, mal sürlüp geçirilýän ýollar, agyllar we mallary suwa ýakmak hem-de olaryň dynç almagy üçin daşyna germew aýlanan ýerler, çopanlaryň wagtlaýyn ýaşamaklary üçin ýerler, şeýle hem mal bakmak üçin zerur bolan beýleki gozgalmaýan emläk; 

4) öri meýdanlarynyň göterijilik sygymy – öri meýdanlarynda öri meýdan baýlyklaryna we ekologik ýagdaýyna zyýan ýetirmezden bakylyp bilinjek, ýeriň meýdan birligine düşýän mallaryň baş sanynyň mukdary;

5) mal sürlüp geçirilýän ýollar – mallary öri meýdanlarynyň beýleki ýerlerine sürüp äkitmek ýa-da mallaryň öri meýdanlaryň arasynda hereket etmekleri üçin niýetlenilen, öri meýdanlarynyň bölekleri;

6) öri meýdanlaryny peýdalanyjylar – öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugyna eýe bolan Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem çekene; 

7) öri meýdanlarynyň kärendeçileri – öri meýdanlaryny kärendesine almak hukugyna eýe bolan, Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem çekene;

8) öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşigi – belli bir çäkde ýaşaýan hem-de bilelikde mal bakýan we (ýa-da) öri meýdanlaryny beýleki maksatlar üçin peýdalanýan mal eýeleri tarapyndan, öri meýdanlaryny bilelikde dolandyrmak we peýdalanmak maksady bilen döredilen jemgyýetçilik birleşigi;

9) çekene – mallary bilelikde bakmak maksady bilen ýuridik şahsy döretmezden döredilen mal eýeleriniň birleşigi;

10) öri meýdanlarynyň peýdalanylyşyny düzgünleşdirmek boýunça topar – özüniň garamagyndaky çäkde ýerleşýän öri meýdanlarynyň rejeli peýdalanylmagy we goralmagy bilen baglanyşykly gatnaşyklary düzgünleşdirmek maksady bilen ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasy ýa-da öri meýdanlaryny peýdalanyjylar tarapyndan düzülýän topar;

11) öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasy – öri meýdanlarynyň durnukly peýdalanylmagyny üpjün etmek üçin zerur bolan maglumatlary özünde jemleýän resminama;

12) peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini goramak – öri meýdanlarynyň serişde mümkinçiliginiň rejeli peýdalanylmagyna, gowulandyrylmagyna we goralyp saklanylmagyna, öri meýdanlarynyň zaýalanmagynyň, ýok edilmeginiň ýa-da olara beýleki zyýanly täsirleriň ýetirilmeginiň öňüni almaga gönükdirilen çäreleriň toplumy;

13) öri meýdanlaryny gowulandyrmak – öri meýdanlarynyň serişde mümkinçiligini we önümliligini ýokarlandyrmaga, topragyň gurplulygyny artdyrmaga we öri meýdanlaryny suwlulandyrmaga gönükdirilen çäreleriň toplumy; 

14) öri meýdanlarynyň başga maksatlar üçin    peýdalanylmagy – öri meýdanlarynyň, mal bakmakdan başga, olara degişli bolan, ýöne olar bilen çäklenmeýän, aw awlamak, balaryçylyk, derman ösümliklerini, miweleri we ir-iýmişleri ýygnamak, bede taýýarlamak, syýahatçylyk we raýatlaryň dynç almagy ýaly beýleki maksatlar üçin peýdalanylmagy;

15) öri meýdanlarynyň döwlet monitoringi – öri meýdanlaryny durnukly dolandyrmak maksady bilen öri meýdanlarynyň peýdalanylmagy, öri meýdanlarynyň ýagdaýyna baha berilmegi we çaklanylmagy netijesinde ýüze çykýan, bolup geçýän üýtgeşmelere gözegçilik ediş ulgamy;

16) öri meýdanlarynyň döwlet hasaba alnyşy – öri meýdanlarynyň tutýan meýdany, ýerleşişi we araçäkleri hem-de degişli döwürde olar bilen bolup geçýän üýtgeşmeler barada  maglumat; 

17) öri meýdanlaryny tükelleme (inwentarizasiýa) – öri meýdanlarynyň ýagdaýyny ýazyp teswirlemek, kartalaşdyrmak hem-de mukdar we hil görkezijilerini kesgitlemek boýunça işleriň toplumy;

18) öri meýdanlarynyň geobotaniki barlaglary – öri meýdanlarynyň önümliligini, ot örtüginiň gurluşyny we düzümini, onuň gögerýän ýerlerini, mallaryň dürli görnüşlerini bakmak üçin öri meýdanlaryny peýdalanmak mümkinçiligini, öri meýdanlarynyň ot we gyrymsy agaç ösümlikleriniň hilini hem-de onuň gorlaryny, şeýle hem bar bolan suw çeşmelerine görä öri meýdanlaryny peýdalanmagyň häsiýetini, mal sürlüp geçirilýän ýollary we öri meýdanlaryny döwürleýin peýdalanmak mümkinçiligini kesgitlemek maksady bilen geçirilýän barlaglar.

2-nji madda. Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň   

                       kanunçylygy 

1. Öri meýdanlary hakyndaky Türkmenistanyň kanunçylygy Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýar we şu Kanundan hem-de öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we gorap saklamak babatda gatnaşyklary düzgünleşdirýän Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryndan ybaratdyr.

2. Türkmenistanyň tokaý gaznasynyň ýerlerinde we aýratyn goralýan tebigy çäklerde mal bakmak bilen baglanyşykly gatnaşyklar,   Türkmenistanyň degişli kanunçylygy arkaly düzgünleşdirilýär.

3. Şu Kanunyň düzgünleriniň, şu maddanyň 2-nji böleginde görkezilen ýerleriň toparlarynyň hukuk düzgünine çapraz gelmeýänligine görä, bu düzgünler olar babatda ulanylýar.

4. Eger Türkmenistanyň halkara şertnamasynda şu Kanunda göz öňünde tutulanlardan başga kadalar bellenilen bolsa, onda halkara şertnamasynyň kadalary ulanylýar.

3-nji madda. Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň 

                       kanunçylygynyň wezipeleri 

Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygynyň wezipeleri öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak, gowulandyrmak we gorap saklamak bilen baglanyşykly gatnaşyklary düzgünleşdirmek, şeýle hem peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini peýdalanyjylaryň we kärendeçileriň hukuklaryny goramak bolup durýar.

4-nji madda. Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň 

                       kanunçylygynyň esasy ýörelgeleri 

Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygy şu aşakdaky esasy ýörelgelere esaslanýar: 

1) öri meýdanlarynyň rejeli peýdalanylmagyny we gowulandyrylmagyny  üpjün etmek; 

2) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň goralmagyny üpjün etmek;

3) Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem çekene üçin öri meýdanlarynyň elýeterliligi; 

4) öri meýdanlarynyň rejeli peýdalanylmagyny, gowulandyrylmagyny we goralmagyny ykdysady taýdan höweslendirilmegi;

5) öri meýdanlarynyň peýdalanylyşyna we goralyşyna gözegçilik; 

6) öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda kadalaşdyrmak;

7) öri meýdanlaryny peýdalanmak bilen bagly çäreler geçirilen mahalynda aýanlyk, raýatlaryň öri meýdanlarynyň peýdalanylyşy we goralyşy hakynda maglumatlary almaga bolan hukugy; 

8) raýatlaryň we jemgyýetçilik birleşikleriniň öri meýdanlaryny goramak boýunça çäreleriň amala aşyrylmagyna, durmuşa geçirilmegi öri meýdanlarynyň ýagdaýyna oňyn täsir edip biljek çözgütleriň taýýarlanylmagyna Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde gatnaşmagy;  

9) öri meýdanlaryna ýaramaz täsirleriň netijesinde, olara  ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagy;

10) öri meýdanlary hakyndaky Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulandygy üçin jogapkärçilik;

11) öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak babatda halkara hyzmatdaşlygy.

5-nji madda. Öri meýdanlaryna eýeçilik hukugy 

1. Öri meýdanlary döwlet eýeçiligi bolup durýarlar, onuň goragy astynda bolýarlar we hususy eýeçilige berlip bilinmeýär.

2. Öri meýdanlary şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýän şertlerde we tertipde   diňe peýdalanmaga hem-de kärendesine berlip bilner.

6-njy madda. Öri meýdan ýerleri 

1. Öri meýdan ýerleri oba hojalyk maksatly ýerleriň düzümine girýärler. 

2. Öri meýdan ýerleriniň düzümine mal bakmak üçin peýdalanylýan ýerler, şeýle hem mal sürlüp geçirilýän ýollar, kommunikasiýalar, ýata suwly howdanlar, guýular, suw geçirijiler, gurulmalar we öri meýdan hojalygyny alyp barmak üçin zerur bolan beýleki desgalar bilen eýelenen ýerler girýärler.

7-nji madda. Öri meýdanlary üçin berilýän ýerleriň beýleki

                       toparlary 

1. Mal bakmak üçin öri meýdan hökmünde Türkmenistanyň tokaý gaznasynyň ýerleri, aýratyn goralýan tebigy ýerleriň aýratyn bölekleri we beýleki toparlara degişli ýerler bölünip berlip bilner.

2. Türkmenistanyň tokaý gaznasynyň çägindäki mal bakmak üçin ýaramly ýerler, tokaý hojalygyny alyp barmagyň maglumatlaryna görä bölünip berilýär we Türkmenistanyň tokaý kanunçylygynda bellenilen tertipde peýdalanylyp bilner. 

8-nji madda. Öri meýdan ýerlerini ýerleriň beýleki   

                       toparlaryna geçirmek we öri meýdan 

                       ýerlerini almak 

1. Öri meýdan ýerlerini oba hojalyk zerurlyklary bolmadyk hajatlar üçin ýerleriň beýleki toparlaryna geçirilmegine aýratyn ýagdaýlarda, Türkmenistanyň ýer hakyndaky kanunçylygynda we beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalarynda kesgitlenilýän tertipde ýol berilýär.

2. Öri meýdan ýerleriniň döwlet ýa-da jemgyýetçilik zerurlyklary üçin alynmagy Türkmenistanyň ýer hakyndaky kanunçylygyna laýyklykda geçirilýär.

3. Öri meýdan ýerleriniň ýerleriň beýleki toparlaryna geçirilmegi we şu maddanyň 1-nji hem-de 2-nji böleklerinde göz öňüne tutulan esaslarda  ýuridik we fiziki şahslara berlen öri meýdan ýerleriniň alynmagy, görkezilen ýuridik we fiziki şahslar habarly edilende, şeýle hem Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda elden giderilen peýdany goşmak bilen ähli zyýanlaryň doly möçberde öweziniň dolunan şertinde ýerine ýetirilip bilner. 

9-njy madda. Öri meýdanlarynyň toparlary

Öri meýdanlary şu aşakdaky toparlara bölünýärler:

1. Ýerleşýän ýerleri boýunça:

1) çöldäki; 

2) dag etegindäki; 

3) dagdaky.

2. Peýdalanylýan wagty boýunça:

1) ýylyň dowamynda;

2) möwsümleýin.

3. Suw bilen üpjün ediliş derejesi boýunça:

1) suwlulandyrylan;

2) suwlulandyrylmadyk.

4. Peýdalanylyşynyň görnüşi boýunça:

1) uzak örüler;

2) ilatly ýerlere golaý ýerleşýän. 

II BAP. ÖRI MEÝDANLARYNY PEÝDALANMAK WE GORAMAK BABATDA DÖWLET DÜZGÜNLEŞDIRMESI

10-njy madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak

  babatda döwlet düzgünleşdirmesini amala

  aşyrýan edaralar 

Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda döwlet düzgünleşdirmesi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti, Türkmenistanyň Oba hojalyk ministrligi (mundan beýläk – ygtyýarlandyrylan edara), ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary tarapyndan amala aşyrylýar. 

11-nji madda.  Türkmenistanyň Ministrler Kabinetiniň   

                          ygtyýarlyklary 

Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda Türkmenistanyň Ministrler Kabineti: 

1) döwlet syýasatyny kesgitleýär;

2) döwlet maksatnamalaryny tassyklaýar; 

3) öri meýdanlaryny peýdalanmagyň we kärendesine bermegiň tertibini tassyklaýar;

4) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň umumy dolandyryşyny amala aşyrýar, ýerine ýetiriji häkimiýetiň edaralarynyň, kärhanalaryň, edaralaryň we guramalaryň işlerini utgaşdyrýar; 

5) Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenen tertipde we şertlerde, döwlet we jemgyýetçilik zerurlyklary üçin, peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini almak hakynda çözgüt kabul edýär;

6) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň Türkmenistanyň welaýatlarynyň arasynda täzeden paýlamagy amala aşyrýar;

7) şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlyklaryna girýän beýleki meseleleri çözýär.

12-nji madda. Ygtyýarlandyrylan edaranyň ygtyýarlyklary     

1. Ygtyýarlandyrylan edara:

1) öri meýdanlaryny durnukly dolandyrmak, rejeli peýdalanmak we goramak babatda döwlet syýasatyny durmuşa geçirýär;

2) öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak boýunça döwlet maksatnamalaryny işläp taýýarlaýar we ýerine ýetirilmegini üpjün edýär;

3) öz ygtyýarlyklarynyň çäklerinde öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalaryny işläp taýýarlaýar hem-de kabul edýär;

4) öri meýdanlaryny gowulandyrmak, öri meýdan infrastrukturasynyň obýektlerini ösdürmek boýunça çäreleri geçirýär, öri meýdanlarynyň çakdanaşa ulanylmagyna we zaýalanmagyna ýol bermezlik boýunça çäreleri görýär;

5) öri meýdanlarynyň obýektleriniň infrastrukturasynyň peýdalanylyşyna we goralyşyna, öri meýdanlaryny peýdalanmagyň bellenilen düzgünleriniň ähli ýuridik we fiziki şahslar tarapyndan berjaý edilişine gözegçiligi amala aşyrýar;

6) öz garamagyndaky öri meýdanlaryndaky mallaryň baş sanynyň döwlet hasaba alnyşyny amala aşyrýar;

7) degişli edaralar bilen bilelikde öri meýdanlarynda ýangynlaryň döremeginiň öňüni almak boýunça çäreleri amala aşyrýar, olarda ýangyn ojaklarynyň öz wagtynda ýok edilmegini üpjün edýär, şeýle hem öri meýdan ösümlikleriniň zyýankeşlerine we kesellerine garşy göreşmek boýunça çäreleri amala aşyrýar;

8) örüde bakylýan maldarçylygyň suw üpjünçilik desgalarynda gurluşyk-gurnama, abatlaýyş, şeýle hem ulanyş işlerini amala aşyrýar;

9) peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini dolandyrmak, öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak babatda işleri amala aşyrýan daýhan birleşiklerine we beýleki öri meýdanlaryny peýdalanyjylara usuly we beýleki kömekleri berýär;

10) öri meýdanlarynyň daşky gurşawynyň çäkleriniň we öri meýdan baýlyklarynyň goralyp saklanylyşyna hem-de olaryň rejeli peýdalanylyşyna döwlet gözegçiligini amala aşyrýar;

11) Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem çekenä öri meýdan ýerlerini peýdalanmaga hem-de kärendesine bermek boýunça resminamalary resmileşdirýär;

12) öri meýdanlaryny goramak we rejeli peýdalanmak maksady bilen, öri meýdanlarynyň we öri meýdan baýlyklarynyň ýagdaýyna monitoringi amala aşyrýar;

13) öri meýdanlarynyň döwlet hasaba alnyşyny amala aşyrýar;

14) öri meýdan ýerlerinden peýdalanmak hukugyny we ýere kärende hukugyny berýän resminamalaryň berilmegini amala aşyrýar;

15) öri meýdanlarynyň we öri meýdan baýlyklarynyň daşky gurşawynyň ýagdaýynyň hil görkezijilerini kesgitlemegi, peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň ýagdaýyny ýazyp teswirlemegi, kartalaşdyrmagy hem-de mukdar we hil görkezijilerini kesgitlemegi öz içine alýan tükelleme işlerini geçirýär;

16) örüde bakylýan maldarçylyk üçin öri meýdanlaryny çaklamak we olary geljegi göz öňünde tutup peýdalanmagy meýilleşdirmek boýunça teklipleri işläp taýýarlaýar;

17) şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlylygyna girýän beýleki meseleleri çözýär.

2. Ygtyýarlandyrylan edara öri meýdanlary hakyndaky Türkmenistanyň kanunçylygynyň ýerine ýetirilişine gözegçiligi amala aşyrýar.

13-nji madda 08.06.2019 ý. № 160-VI Türkmenistanyň Kanuny esasynda güýjüni ýitiren diýip ykrar edilen.

14-nji madda 05.01.2018 ý. № 685-V Türkmenistanyň Kanuny esasynda güýjüni ýitiren.

15-nji madda. Ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli 

                         öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň

                          ygtyýarlyklary

1. Öri meýdanlary peýdalanmak we goramak babatda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary:

1) öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak boýunça döwlet maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegine gatnaşýarlar; 

2) özleriniň garamagyndaky çäklerde peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini rejeli peýdalanmak we goramak boýunça çäreleri görýärler; 

3) Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde öri meýdanlarynyň rejeli peýdalanylyşyna we goralyşyna gözegçiligi amala aşyrýarlar;

4) öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň we kärendeçileriň hukuklarynyň we kanuny bähbitleriniň goralmagyny üpjün edýärler;

5) ýer meseleleri barada etrap (şäher) toparlarynyň ylalaşylan teklibi boýunça Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem çekenä öri meýdan ýerlerini peýdalanmaga we kärendesine bermek barada karar kabul edýärler;

6) ýer meseleleri barada etrap (şäher) toparlarynyň ylalaşylan teklipleri boýunça daýhan birleşikleriniň hem-de Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslarynyň, şeýle hem çekenäniň arasynda öri meýdan ýerleriniň täzeden paýlanylmagyny amala aşyrýarlar;

 61) Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem çekenä döwletiň ätiýaçlyk ýerlerinden hem-de beýleki ýerden peýdalanyjylaryň peýdalanmaýan ýerlerinden öri meýdanlaryny kärendä bermek barada şertnama baglaşýarlar;

7) öri meýdanlarynda ýangyn döremeginiň öňüni almak hem-de özleriniň garamagyndaky çäklerde olar bilen göreşmek boýunça her  ýylky çäreleriň meýilnamalaryny işläp taýýarlaýarlar we durmuşa geçirýärler;

8) şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlyklaryna girýän beýleki meseleleri çözýärler. 

2. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary:

1) öri meýdanlary rejeli peýdalanmak we goramak boýunça döwlet maksatnamalarynyň ýerine ýetirilmegine gatnaşýarlar; 

2) öri meýdanlaryny gowulandyrmak boýunça çäreleriň geçirilmegine ýardam edýärler;

3) özleriniň garamagyndaky çäklerde mallaryň baş sanynyň ýyllyk hasaba alnyşyny geçirýär;

4) öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň we kärendeçileriň hukuklaryny we kanuny bähbitlerini üpjün edýärler; 

5) öri meýdanlaryny ýangynlardan goramak we ýangynlaryň öňüni almak boýunça çäreleri amala aşyrýarlar, şeýle hem özleriniň garamagyndaky çäklerde ýangyna garşy wagyz işlerini gurnaýarlar;

6) öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşikleriniň döredilmegine ýardam edýärler;

7) özleriniň garamagyndaky çäklerde öri meýdanlaryny durnukly dolandyrmak maksady bilen, öri meýdanlaryny peýdalanmagy düzgünleşdirmek boýunça toparlary düzýärler;

71) özleriniň garamagyndaky çäklerde çekenäniň işine ýardam berýärler we onuň bellige alynmagyny amala aşyrýarlar;

8) şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda öz ygtyýarlyklaryna girýän beýleki meseleleri çözýärler. 

III BAP. PEÝDALANYLÝAN ÖRI MEÝDAN ÝERLERINIŇ PEÝDALANYLMAGY WE OLARYŇ KÄRENDESI

16-njy madda. Peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini

                          peýdalanyjylar we  kärendeçiler 

1. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugyna eýe bolan Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem çekene, peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini peýdalanyjylar bolup durýarlar. 

2. Öri meýdanlaryny kärendesine almak hukugyna eýe bolan Türkmenistanyň  ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem çekene peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendeçileri bolup durýarlar. 

17-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugy 

1. Öri meýdanlary peýdalanmak hukugynda daýhan birleşiklerine, maldarçylyk hojalyklaryna, öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiklerine we Türkmenistanyň beýleki ýuridik şahslaryna, şeýle hem Türkmenistanyň fiziki şahslaryna we çekenä Türkmenistanyň kanunçylygy bilen kesgitlenilýän tertipde we şertlerde berlip bilner.

2. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugy ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan berilýän öri meýdan ýerlerini peýdalanmaga hukuk berýän Döwlet namasy bilen tassyklanylýar.

18-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmaga bermegiň 

                         möhletleri 

Öri meýdanlary daýhan birleşiklerine, beýleki oba hojalyk kärhanalaryna we döwlete dahylly edaralaryna (döwletiň paýy bolan Türkmenistanyň ýuridik şahslary) 25 ýyla çenli möhlet bilen, beýleki döwlete dahylsyz Türkmenistanyň ýuridik şahslaryna, Türkmenistanyň fiziki şahslaryna, şeýle hem çekenä 10 ýyla çenli möhlet bilen peýdalanmaga berlip bilner. 

19-njy madda. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň 

        hukuklary we borçlary 

1. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) öri meýdanlaryny peýdalanmaga, öri meýdan hojalygyny özbaşdak ýöretmäge;

2) peýdalanylýan öri meýdan ýerlerinde işleriň ähli görnüşleriniň geçirilişine gözegçiligi amala aşyrmaga;

3) öri meýdanlaryny kärendesine bermek barada şertnamalary baglaşmaga (daýhan birleşikleri we beýleki oba hojalyk kärhanalary);

4) öri meýdan hojalygyny ýöretmek üçin zerur bolan ýollary, suwa ýakylýan ýerleri, agyllary, ýaşaýyş hem-de hojalyk jaýlaryny we beýleki obýektleri gurmak boýunça işleri bellenilen tertipde geçirmäge.

2. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylar şu aşakdakylara borçludyrlar:

1) öri meýdanlaryny olaryň maksatlaýyn niýetlenilişine görä  peýdalanmaga;

2) peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini gowulandyrmak, ýel we suw ýuwulmasyna (eroziýasyna), çölleşmäge garşy göreşmek boýunça çäreleri durmuşa geçirmäge, suw çeşmeleriniň gurluşygyny we durkunyň täzelenmegini amala aşyrmaga, öri meýdan dolanyşygyny berjaý etmäge, şeýle hem öri meýdanlarynyň zaýalanmagyna ýol bermezlige;

3) peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini hasaba almagy ýöretmäge we tükelleme işlerini geçirmäge gatnaşmaga;

4) öri meýdanlaryny goramagy we olarda ýangynlaryň döremeginiň öňüni almak boýunça çäreleri amala aşyrmaga, öri meýdanlarynda ýangyn döreýiş ojaklarynyň öz wagtynda ýok edilmegini üpjün etmäge,  öri meýdan ösümlikleriniň zyýankeşlerine we kesellerine garşy göreşmek boýunça çäreleri amala aşyrmaga;

5) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň we suw çeşmeleriniň   ekologik we sanitariýa ýagdaýyny gowulandyrmak boýunça çäreleri görmäge;

6) öri meýdanlarynyň kärendesiniň kadalarynyň we düzgünleriniň bozulmagyna ýol bermezlige;

7) beýleki öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň, şeýle hem öri meýdanlarynyň kärendeçileriniň hukuklaryny bozmazlyga.

3. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylar şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda başga hukuklara eýe bolup we başga wezipeleri alyp baryp bilerler.

20-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugynyň

  bes edilmegi 

1. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugy şu aşakdaky ýagdaýlarda bes edilýär:

1) peýdalanmagynda öri meýdany bar bolan daýhan birleşiginiň, maldarçylyk hojalygynyň ýa-da Türkmenistanyň beýleki ýuridik şahsynyň işi bes edilende;

2) öri meýdanlaryny peýdalanmagyň möhleti gutaranda;

3) öri meýdanlarynyň maksatlaýyn niýetlenilişine görä peýdalanylmazlygynda;

4) uzak wagtlaýyn döwre we uly meýdanda öri meýdanlarynyň ýagdaýynyň we önümliliginiň ýaramazlaşmagy bilen şertlendirilen öri meýdan hojalygynyň rejesiz alnyp barylmagynda;

5) öri meýdan ýerleri döwlet we jemgyýetçilik zerurlyklary üçin alnanda; 

6) öri meýdanlaryndan peýdalanmakdan meýletin ýüz dönderilende;

7) Türkmenistanyň kanunçylygynda göz öňünde tutulan beýleki ýagdaýlarda.

2. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugynyň bes edilmegi Türkmenistanyň ýer kanunçylygynda kesgitlenilýän tertipde geçirilýär.

3. Öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugynyň bes edilmegi  baradaky çözgüt kazyýet tertibinde şikaýat edilip bilner.

21-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak  babatda daýhan birleşikleriniň wezipeleri 

Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda daýhan birleşigi:   

1) öri meýdanlaryň infrastrukturasyndaky obýektlerini dolandyrmagy, şeýle hem ulanmagy we saklamagy amala aşyrýar;

2-nji bent 05.10.2019 y. №192-VI Türkmenistanyň Kanuny esasynda güýjüni ýitiren diýip ykrar edilen;

3) öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasyna laýyklykda öri meýdanlarynyň kärendesiniň şertnamalaryny, şol sanda beýleki dolandyryş-çäk düzümlerinde ýerleşýän (welaýatlaryň, etraplaryň we geňeşlikleriň), beýleki öri meýdanlaryny peýdalanyjylar bilen baglaşýar; 

4) özüne degişli çäklerde çekenäniň hasabyny ýöredýär we onuň bellige alynmagy üçin degişli maglumatlary ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasyna berýär;

5) mallaryň kimiň eýeçiligine degişlidigine garamazdan, daýhan birleşigine berkidilen çäkde, sürüleriň sanynyň we mallaryň baş sanynyň her ýylky hasaba alynmagyny geçirýär;

6) öri meýdanlarynyň kärende üçin tölegini ýygnamagy amala aşyrýar;

7) öri meýdanlarynyň kärendeçileriniň arasyndaky jedelleri çözýär;

8) öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak bilen baglanyşykly beýleki meseleleri çözýär.

         22-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak

                                  babatda maldarçylyk hojalygynyň

                                  wezipeleri

1. Maldarçylyk hojalygy ygtyýarlandyrylan edaranyň ýa-da beýleki edaralarynyň we guramalarynyň garamagynda bolýar.

2. Maldarçylyk hojalyklary, öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda, şu Kanunyň 21-nji maddasyna laýyklykda daýhan birleşikleri üçin bellenilen şol bir wezipelere eýedirler.

3. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasyna laýyklykda, maldarçylyk hojalygynyň çözgüdi boýunça öri meýdanlary kärendä berilýär.

23-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň

       birleşikleri

1. Hususy eýeçiliginde maly bar bolan fiziki şahslar, öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiklerini döretmäge we peýdalanmaga öri meýdan ýerlerini almak üçin ýer meseleleri boýunça degişli toparlara ýüz tutmaga haklydyr. 

Çekene we beýleki mal eýeleri hem öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiginiň agzalary bolup bilerler.

2. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşikleriniň agzalary bir geňeşligiň çäklerinde çäk ýörelgesi boýunça birleşýärler.

3. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiklerini bellige almak Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

4. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşikleri şu Kanunyň   21-nji maddasyna laýyklykda daýhan birleşikleri üçin bellenilen şol bir wezipelere eýedirler. 

5. Öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiginiň birkysmy Tertipnamasy ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan tassyklanylýar.

24-nji madda. Çekene

1. Çekene bilelikde mal bakmak üçin hususy mal eýeleri tarapyndan döreýär.

2. Çekene ýuridik şahsy döretmezden öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň meýletin birleşigi bolup durýar.

3. Çekene degişli ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasynda ýörite kitapda bellige alynmaga we daýhan birleşiginde ýa-da beýleki oba hojalyk kärhanalarynda hökmany hasaba alynmaga degişlidir.

4. Çekenäniň şu Kanun hem-de Türkmenistanyň ýer kanunçylygy bilen kesgitlenilýän tertipde we şertlerde öri meýdanyny peýdalanmaga we kärendä almaga hukugy bardyr. Çekenäniň öri meýdanyny peýdalanmaga we kärendä almagy fiziki şahslar üçin bellenilen tertipde amala aşyrylýar.

5. Çekenäniň agzalary öz agzalarynyň arasyndan çekenäniň ýolbaşçysyny saýlaýarlar. Çekenäniň ýolbaşçysy çekenäniň işine (çopany hakyna tutmak, öri meýdanlarynyň kärendesiniň şertnamalaryny  baglaşmak, beýleki guramaçylyk meselelerini çözmek) umumy ýolbaşçylyk edýär, mallaryň bakylşyna, öri meýdan infrastrukturasynyň obýektleriniň ulanylşyna we saklanylşyna gözegçilik edýär.

25-nji madda. Öri meýdanlaryny  peýdalanmagy 

                         düzgünleşdirmek boýunça topar 

1. Öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmak we goramak maksady bilen, öri meýdanlaryny peýdalanmagy düzgünleşdirmek boýunça topar (mundan beýläk – Topar) döredilýär.

2.  Toparlara daýhan birleşiginiň, maldarçylyk hojalygynyň wekili ýa-da degişli arçynlar ýolbaşçylyk edip bilýärler. 

Toparyň düzümine daýhan birleşiginden, maldarçylyk hojalygyndan wekilleri goşmak bilen öri meýdanlaryny peýdalanyjylar we kärendeçiler, öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiginiň, çekenäniň wekilleri, beýleki mal eýeleri, öri meýdanlaryny peýdalanýan ýerli birleşigiň wekilleri, şeýle hem ygtyýarlandyrylan edaranyň wekili, etrap derejesindäki ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralarynyň we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralarynyň wekilleri girip bilerler.

3. Toparyň ygtyýarlyklaryna şu aşakdakylar degişlidir:

1) öri meýdanlaryny dolandyrmagyň gündelik we uzakmöhletleýin   meýilnamalaryny taýýarlamak;

2) öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamalaryny işläp taýýarlamak we durmuşa geçirmek üçin hünärmenleri çekmek; 

3) degişli öri meýdanlaryny peýdalanyjynyň çäginde öri meýdanlaryny peýdalanmak bilen baglanyşykly jedelleri çözmek.

4. Toparyň kabul eden çözgütleri, degişli öri meýdanlaryny peýdalanyjynyň ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasynyň çözgütleri bilen ýerine ýetirilýär.

5. Topar barada birkysmy Düzgünnama ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan tassyklanylýar.

Her bir topar barada Düzgünnama degişli öri meýdanlaryny peýdalanyjynyň ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasynyň çözgüdi bilen tassyklanylýar.

26-njy madda. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň

                          meýilnamalary 

1. Öri meýdanlaryny peýdalanmak öri meýdanlaryny dolandyrmagyň gündelik we uzakmöhletleýin meýilnamalary esasynda amala aşyrylýar.

2. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamalary Topar tarapyndan işlenip taýýarlanylýar we degişli öri meýdanlaryny peýdalanyjynyň  ýa-da ýerli öz-özüňi dolandyryş edarasynyň çözgüdi bilen kabul edilýär. 

3. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasynda şu aşakdakylar göz öňünde tutulýar: 

1) öri meýdanlarynyň ýerleşişi, degişli öri meýdanlaryny peýdalanyjylar barada maglumatlar, Türkmenistanyň tokaý gaznasynyň peýdalanylýan öri meýdan ýerleri, öri meýdan hökmünde berlen beýleki toparlara degişli ýerler, mal sürlüp geçirilýän ýollar, suwa ýakylýan ýerler hem-de beýleki öri meýdan düzümine girýän obýektler, peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň bölekleriniň ýagdaýy we hili kesgitlenilen kartalar we çyzgylar;

2) öri meýdanlaryny möwsümleýin peýdalanmagyň, öri meýdan dolanyşygynyň, mal sürüleriniň hereket etmeginiň meseleleri, şeýle hem         öri meýdanlaryny gowulandyrmak, ot örtüginiň zaýalanmagynyň we suw çeşmelerine zeper ýetirilmeginiň öňüni almak maksady bilen meýilleşdirilýän çäreler; 

3) öri meýdan düzümine girýän obýektleri dikeltmegiň we ösdürmegiň meýilnamalary; 

4) öri meýdanlaryny başga maksatlar üçin peýdalanmagyň çäreleri.

4. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamalary Türkmenistanyň durmuş-ykdysady taýdan ösüşiniň meýilnamalarynyň esasynda işlenip taýýarlanylýar we işlenip taýýarlanylanda degişli çäklerdäki mallary bakmagyň däpleri nazara alynýar.

5. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamalary degişli öri  meýdanlaryny peýdalanyjynyň çäginde ýerleşýän öri meýdanlaryna, öri meýdanlarynyň ähli kärendeçileriniň deň elýeterliligini göz öňünde tutýarlar. 

6. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasynyň ýerine ýetirilmegi hökmany häsiýete eýedir.

7. Öri meýdanlaryny dolandyrmagyň birkysmy meýilnamasy ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan tassyklanylýar.

27-nji madda. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň

       kärendesi 

1. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleri kärendesine şu aşakdakylar tarapyndan berilýär:

1) ýer meseleleri boýunça toparyň çözgüdi esasynda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli edaralary;

2) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň peýdalanyjylary – daýhan birleşikleri, maldarçylyk hojalyklary we Türkmenistanyň beýleki ýuridik şahslary. 

2. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesine berilmegi etraplaryň (şäherleriň) ýer meseleleri baradaky toparlary bilen ygtyýarlandyrylan edaranyň ylalaşylan teklipleri boýunça Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem çekenä peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini kärendesine bermek barada etraplaryň (şäherleriň) häkimleriniň kararlary esasynda ygtyýarlandyrylan edaranyň degişli ýerli edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

Öri meýdanlaryna kärende hukugyny berýän resminama – Şahadatnama bolup durýar. Öri meýdanlarynyň kärendesine bolan hukugyna eýe bolan Türkmenistanyň  ýuridik we fiziki şahslary, şeýle hem çekene öri meýdanlarynyň kärendeçileri bolup durýarlar.

3. Öri meýdanlarynyň kärendesine bolan hukugy barada Şahadatnamanyň esasynda öri meýdanlarynyň kärendesiniň şertnamasy baglaşylýar.

28-nji madda. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň   

                         kärendesiniň şertnamasy                         

1. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesiniň şertnamasy ýazmaça görnüşde baglaşylýar. 

2. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesiniň şertnamasynda şu aşakdakylar görkezilýär:

1) mal bakylýan öri meýdanlarynyň ýerleşiş çyzgysy;

2) mallaryň görnüşi we baş sany;

3) öri meýdanlaryny peýdalanmagyň möhletleri;

4) kärende töleginiň möçberi we  ony tölemegiň tertibi;

5) öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak bilen baglanyşykly taraplaryň borçlary;

6) şertnamanyň şertleriniň bozulandygy üçin taraplaryň jogapkärçiliginiň çäreleri;

7)  taraplaryň ylalaşmagy boýunça beýleki şertler.

3. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesiniň şertnamasy öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasy esasynda baglaşylýar.

Dördünji bölek 05.10.2019 y. №192-VI Türkmenistanyň Kanuny esasynda güýjüni ýitiren diýip ykrar edilen.

5. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesiniň birkysmy şertnamasy ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan tassyklanylýar.

29-njy madda. Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesiniň möhletleri 

Peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärende şertnamasy 10 ýyla çenli möhlete baglaşylýar.

Kärende şertnamasynyň möhleti tamamlanandan soň öri meýdanlarynyň kärendeçileri tarapyndan öz borçlary, şertnamanyň talaplary talaba laýyk ýerine ýetirilen ýagdaýynda, öri meýdan ýerleriniň kärende möhleti berliş tertibinde uzaldylyp bilner.

30-njy madda. Öri meýdanlarynyň kärendeçileriniň 

                          hukuklary we borçlary

1. Öri meýdanlarynyň kärendeçileriniň şu aşakdakylara hukugy bardyr:

1) özbaşdak esasda, şeýle hem bilelеşik esasda çekenä we beýleki öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiklerine birleşmek ýoly bilen mal bakmaga;

2) öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň arasynda baglaşylan, öri meýdanlaryny dolandyrmagyň meýilnamasyna we peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň kärendesiniň şertnamalaryna laýyklykda, beýleki dolandyryş-çäk düzümleriniň çäklerinde ýerleşýän (welaýatlaryň, etraplaryň we geňeşlikleriň) öri meýdanlaryny goşmak bilen, beýleki öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň öri meýdanlarynda mal bakmaga;

3) şu Kanun we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenilýän tertipde we şertlerde öri meýdanlaryny peýdalanyjylaryň birleşiklerini döretmäge.

2. Şu maddanyň 1-nji böleginde görkezilenlerden başga, öri meýdanlaryny başga maksatlar üçin peýdalanmaga, degişli öri meýdanlaryny peýdalanyjy tarapyndan berilýän rugsatnama esasynda ýol berilýär. Bu ýagdaýda öri meýdanlaryny peýdalanmak bilen baglanyşykly gatnaşyklar, şonuň ýaly hem Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen düzgünleşdirilýär.

3. Öri meýdanlarynyň kärendeçileri şu aşakdakylara borçludyrlar:

1) mal bakmagyň kadalaryny we düzgünlerini berjaý etmäge;

2) özlerine berkidilen öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmaga, rugsatsyz  peýdalanylmagyndan we öri meýdanlaryny peýdalanmagyň bellenilen tertibiniň beýleki bozulmalaryndan olaryň goragyny üpjün etmäge; 

3) öri meýdanlaryny gorap saklamak we gowulandyrmak, ýel we suw ýuwulmasyna (eroziýasyna), çölleşmäge garşy göreşmek boýunça çäreleri geçirmäge, suw çeşmeleriniň gurluşygyny we durkunyň täzelenmegini, öri meýdan dolanyşygyny berjaý etmäge, şeýle hem öri meýdanlarynyň zaýalanmagyna ýol bermezlige;

4) öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin kärende töleglerini öz wagtynda geçirmäge;

5) öri meýdanlaryny peýdalanyjylara we beýleki kärendeçilere  özleriniň ýetiren zyýanynyň öwezini, Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde dolmaga.

4. Öri meýdanlarynyň kärendeçileri öri meýdanlarynyň kärendesiniň  şertnamalaryna laýyklykda beýleki hukuklara eýe bolup we beýleki borçlary çekip bilerler.

31-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin töleg 

1. Türkmenistanda  öri  meýdanlar   tölegli   esasda   peýdalanylýar.

Öri meýdanlaryndan peýdalanmak üçin töleg öri meýdan ýerleri üçin töleg görnüşinde alynýar. Öri meýdan ýerleri üçin töleg öri meýdanlaryny peýdalanmak hukugyna eýe bolan Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslarynyň, şeýle hem çekenäniň peýdalanmagynda durýan öri meýdan ýerleri üçin alynýar.

Kärende tölegi öri meýdanlaryny kärendesine almak hukugyna eýe

bolan Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryna, şeýle hem çekenä kärendesine berlen ýerler üçin alynýar.

2. Öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin töleg şu Kanuna laýyklykda Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslaryndan, şeýle hem çekeneden alynýar.

3. Öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin tölegi malyň dürli görnüşliligine, olaryň baş sanyna baglylykda, şu Kanunyň 9-njy maddasynda bellenen öri meýdanlarynyň toparlara bölünilişine laýyklykda alynýar.

4. Öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin tölegi kesgitlenilende öri meýdanlarynyň peýdalanylşyny düzgünleşdirmek boýunça toparyň teklipleri hasaba alynýar. Öri meýdanlaryny peýdalanandygy üçin tölegiň möçberi we olary almagyň tertibi Türkmenistanyň Ministrler Kabineti tarapyndan bellenilýär. 

5. Öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin tölegler    Türkmenistanyň Döwlet býujetine geçirilmäge degişlidir.

6. Öri meýdanlaryny peýdalanylandygy üçin töleglerinden   Türkmenistanyň Döwlet býujetine gelip gowşan serişdeler, peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň ýerleşýän ýerleri boýunça degişli ýerli býujetlere geçirilýär we diňe maksatlaýyn bellenilişi boýunça, ýagny öri meýdanlaryny gowulandyrmaga, şeýle hem öri meýdan düzümine girýän obýektleri ösdürmäge ulanylýar.

32-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak babatda 

                         kadalar

1. Mal bakmaklyk öri meýdanlaryndan peýdalanmak babatda bellenilýän kadalaryny berjaý etmek bilen olaryň  toparlaryna, şeýle hem öri meýdanynyň belli bir böleginde bakylýan mallaryň dürli görnüşliligine we baş sanyna baglylykda öri meýdanlaryň göterijilik sygym mümkinçiligi esasynda amala aşyrylýar. 

2. Öri meýdanlarynyň degişli toparlarynda mal bakmagyň kadalary öri meýdanlaryny tükellemegiň we geçirilen geobotaniki barlaglaryň materiallarynyň esasynda kesgitlenilýär we ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan bellenilýär. 

3. Öri meýdanlarynyň ýagdaýyna zyýanly täsir etmegiň bellenilen  aňryçäk rugsat edilen kadalaryny artdyrandygy üçin Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary, olar tarapyndan ýetirilen zyýana baglylykda Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenilen tertipde jogapkärçilik çekýärler. 

IV BAP. ÖRI MEÝDANLARYNY GORAMAK WE

GOWULANDYRMAK

33-nji madda. Öri meýdanlaryny goramak

1. Öri meýdanlaryny goramak öri meýdanlaryny rejeli peýdalanmaga we gowulandyrmaga, öri meýdanlarynyň serişde mümkinçiligini we önümliligini gorap saklamaga gönükdirilen hukuk, guramaçylyk, ykdysady we beýleki çäreleriň ulgamyny öz içine alýar.

2. Öri meýdanlaryny goramak ygtyýarlandyrylan edara we onuň  ýerlerdäki bölümleri, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, öri meýdanlaryny peýdalanyjylar hem-de kärendeçiler tarapyndan amala aşyrylýar. 

3. Öri meýdanlarynyň goragy şu aşakdakylar arkaly üpjün edilýär: 

1) öri meýdanlaryny peýdalanmak babatda düzgünleriň we kadalaryň bellenilmegi; 

2) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň peýdalanylmagyna çäklendirmeleriň we gadagan etmeleriň bellenilmegi; 

3) öri meýdanlarynyň rugsatsyz peýdalanylmagynyň we öri meýdanlaryny peýdalanmagyň bellenilen tertibiniň beýleki bozulmalarynyň duýdurylmagy we öňüniň alynmagy;

4) peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň döwlet monitoringiniň geçirilmegi, öri meýdanlarynyň peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet gözegçiliginiň amala aşyrylmagy; 

5) öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyny bozandygy üçin ýuridik we fiziki şahslaryň jogapkärçiliginiň bellenilmegi;

6) Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda öri meýdanlaryny goramak boýunça beýleki çäreleriň görülmegi. 

34-nji madda. Öri meýdanlaryny gowulandyrmak boýunça 

                         çäreler 

1. Öri meýdanlarynyň ýagdaýyny gowulandyrmak maksady bilen, öri meýdanlarynyň serişde mümkinçiligini we önümliligini dikeltmek, şol sanda topragyň önümliligini, öri meýdanlarynyň ösümlikleriniň hasyllylygyny ýokarlandyrmak, suwlulandyrmak boýunça we beýleki çäreler geçirilýär.

2. Öri meýdanlaryny gowulandyrmak boýunça çäreleriň amala aşyrylmagyny ygtyýarlandyrylan edara, ýerine ýetiriji häkimiýetiň ýerli we ýerli öz-özüňi dolandyryş edaralary, şeýle hem peýdalanylýan öri meýdan ýerlerini peýdalanyjylar we kärendeçiler üpjün edýärler.

3. Öri meýdanlaryny gowulandyrmak boýunça çäreleri maliýeleşdirmek Türkmenistanyň Döwlet býujetiniň we Türkmenistanyň kanunçylygy bilen gadagan edilmedik beýleki çeşmeleriň hasabyna amala aşyrylýar.

35-nji madda. Öri meýdanlary we suw çeşmeleri     

                         peýdalanylan ýagdaýynda ekologik we 

                         weterinariýa-sanitariýa talaplary 

1. Öri meýdanlaryny peýdalanan ýagdaýynda Türkmenistanyň ýuridik we fiziki şahslary şu aşakdaky talaplary berjaý etmäge borçludyrlar:

1) tebigaty goramak babatda Türkmenistanyň kadalaşdyryjy hukuk namalary bilen kesgitlenen;

2) öri meýdanlarynyň we suw çeşmeleriniň sanitariýa howpsuzlygyny üpjün etmek babatdaky;

3) mallar üçin suw çeşmelerini weterinariýa-sanitariýa talaplaryna laýyklykda saklanylmagyna bolan talaplary.

2. Ekologik gözegçilik daşky gurşawy goramak babatda ýerine ýetiriji häkimiýetiň ygtyýarlandyrylan edarasy tarapyndan amala aşyrylýar.

Şu maddanyň 1-nji böleginiň 2-nji we 3-nji bentlerinde görkezilen talaplaryň ýerine ýetirilişine weterinariýa-sanitariýa gözegçilik barlagy Türkmenistanyň Oba hojalyk ministrliginiň ýanyndaky Döwlet weterinariýa gullugy tarapyndan amala aşyrylýar.

36-njy madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we öri   

     meýdan hojalygyny ýöretmek bilen bagly   

     bolmadyk işleri geçirmegiň tertibi 

Öri meýdanlarynyň çäginde gurluşyk işleriniň geçirilmegi, umumy ýaýran gazylyp alynýan peýdaly baýlyklaryň gazylyp çykarylmagy, kommunikasiýalaryň geçirilmegi we öri meýdanlaryny peýdalanmak hem-de öri meýdan hojalygyny ýöretmek bilen bagly bolmadyk başga işleriň geçirilmegi, döwlet ekologiýa seljermesiniň oňyn netijenamasy bolan ýagdaýynda degişli edaralaryň çözgüdi esasynda amala aşyrylýar.

37-nji madda. Raýatlaryň we jemgyýetçilik birleşikleriniň   peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň goragyny üpjün etmäge gatnaşmagy 

1. Raýatlar we jemgyýetçilik birleşikleri peýdalanylýan öri meýdan ýerleriniň goragyny üpjün etmäge şu Kanuna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda gatnaşýarlar.

2. Raýatlaryň we jemgyýetçilik birleşikleriň Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda gönüden-göni özleri ýa-da öz wekiliniň üsti bilen öri meýdanlarynyň ýagdaýy barada hakyky maglumatlary almaga hukuklary bardyr.

3. Her bir raýatyň gönüden-göni özüniň ýa-da öz wekiliniň, jemgyýetçilik birleşikleriniň üsti bilen ýa-da başga ýollar arkaly öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak meseleleri boýunça döwlet edaralary we wezipeli adamlar tarapyndan kabul edilýän çözgütleri taýýarlamaga we ýerine ýetirmäge, şeýle hem olaryň ýerine ýetirilişine gözegçiligi amala aşyrmaga hukugy bardyr.

4. Döwlet edaralary we wezipeli adamlar şu maddanyň 1-nji we 3-nji böleklerinde göz öňünde tutulan raýatlaryň hukuklarynyň durmuşa geçirilmegini üpjün etmäge borçludyrlar.

5. Raýatlar we jemgyýetçilik birleşikleri daşky gurşawy goramaga degişli meseleler boýunça şikaýatlar, arzalar we teklipler bilen döwlet edaralaryna we guramalaryna, şeýle hem öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda bozulan hukuklaryň goragyny üpjün etmek üçin kazyýet edaralaryna ýüz tutmaga hukuklary bardyr.

V BAP. ÖRI MEÝDANLARYNY PEÝDALANMAK WE GORAMAK BABATDA DÖWLET GÖZEGÇILIGI WE MONITORINGI

38-nji madda. Öri meýdanlarynyň we öri meýdan 

                         baýlyklarynyň peýdalanylyşyna hem-de  goralyşyna döwlet gözegçiligi 

1. Öri meýdanlarynyň we öri meýdan baýlyklarynyň peýdalanylyşyna hem-de goralyşyna döwlet gözegçiliginiň wezipeleri, öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda öri meýdanlaryny peýdalanmagyň bellenilen tertibiniň ähli öri meýdanlaryny peýdalanyjylar we kärendeçiler tarapyndan berjaý edilmegini üpjün etmek bolup durýar.   

2. Öri meýdanlarynyň we öri meýdan baýlyklarynyň peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet gözegçiligi ygtyýarlandyrylan edara we beýleki ygtyýarlandyrylan döwlet edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.

3. Öri meýdanlarynyň we öri meýdan baýlyklarynyň peýdalanylyşyna we goralyşyna döwlet gözegçiligi Türkmenistanyň ýer hakyndaky kanunçylygyna we Türkmenistanyň beýleki kadalaşdyryjy hukuk namalaryna laýyklykda amala aşyrylýar. 

39-njy madda. Öri meýdanlarynyň döwlet monitoringi 

Öri meýdanlarynyň döwlet monitoringi ygtyýarlandyrylan edara tarapyndan Türkmenistanyň kanunçylygynda kesgitlenen tertipde amala aşyrylýar. 

VI BAP. ÖRI MEÝDANLARYNY PEÝDALANMAK WE GORAMAK BABATDA JEDELLERI ÇÖZMEK. ÖRI MEÝDANLARY HAKYNDA TÜRKMENISTANYŇ KANUNÇYLYGYNYŇ BOZULANDYGY ÜÇIN JOGAPKÄRÇILIK

40-njy madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak 

                         babatda jedelleri çözmek                   

Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda ýüze çykýan jedeller Türkmenistanyň kanunçylygynda bellenen tertipde çözülýär. 

41-nji madda. Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulandygy üçin

                         jogapkärçilik 

Öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmagynda günäkär ýuridik we fiziki şahslar Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda jogapkärçilik çekýärler.

42-nji madda. Öri meýdanlaryna ýetirilen zyýanyň   

                         öwezini dolmak 

1. Öri meýdanlarynyň hapalanmagynyň, rejesiz peýdalanylmagynyň, zaýalanmagynyň we öri meýdanlary hakynda Türkmenistanyň kanunçylygynyň beýleki kadalarynyň bozulmagynyň netijesinde öri meýdanlaryna zyýan ýetiren ýuridik we fiziki şahslar, Türkmenistanyň kanunçylygyna laýyklykda onuň öwezini doly möçberde dolmaga borçludyrlar. 

2. Türkmenistanyň kanunçylygynyň bozulmagy netijesinde ýuridik we fiziki şahslar tarapyndan öri meýdanlaryna ýetirilen zyýanyň öweziniň dolunmagy meýletin ýa-da kazyýetiň çözgüdi boýunça amala aşyrylýar. 

VII BAP. JEMLEÝJI DÜZGÜNLER

43-nji madda. Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak 

                         babatda halkara hyzmatdaşlygy 

Öri meýdanlaryny peýdalanmak we goramak babatda halkara hyzmatdaşlygy Türkmenistanyň kanunçylygyna we Türkmenistanyň halkara şertnamalaryna laýyklykda amala aşyrylýar.

44-nji madda. Şu Kanunyň güýje girmegi 

Şu Kanun resmi taýdan çap edilen gününden güýje girýär. 

Türkmenistanyň                                                Gurbanguly

     Prezidenti                                                Berdimuhamedow

Aşgabat şäheri.

2015-nji ýylyň 18-nji awgusty.

№ 267-V.