Şu aýyň başyndan bäri doganlyk Özbegistanda geçirilen sebit we dünýä ähmiýetli syýasy-diplomatik çärelere uly gyzyklanma bilen syn etdik. «Merkezi Aziýa — Ýewropa Bileleşigi» formatynda guralan ilkinji sammite, Samarkant klimat forumyna hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow gatnaşyp, ýurdumyzyň ileri tutýan garaýyşlaryny mälim etdi. 5-7-nji aprelde bolsa Türkmenistanyň Mejlisiniň Başlygynyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýeti Daşkent şäherinde geçirilen Parlamentara Birleşigiň 150-nji ýubileý assambleýasyna gatnaşmak üçin dostlukly ýurtda saparda boldy. Şunda parlament ugurly dünýäde iň iri düzümiň mejlisiniň tutuş Merkezi Aziýa sebitinde ilkinji gezek guralandygy guwandyryjy ýagdaýdyr. Munuň özi Aziýanyň ýüreginde ýerleşýän sebitimiziň geçmişde siwilizasiýalaryň sallançagy bolşy ýaly, häzirki günde-de halkara hyzmatdaşlyk hem dialog üçin açykdygyny nobatdaky gezek äşgär edýär.
Dünýäde döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň islendik ugruna degişli ýöriteleşdirilen guramalar hereket edýär. 1889-njy ýylda döredilip, ştab-kwartirasy Ženewada ýerleşýän Parlamentara Birleşik bolsa parlament ugurly iň iri halkara düzümdir. Onuň işi halklaryň arasynda parahatçylygy we hyzmatdaşlygy ösdürmäge, wekilçilikli edaralaryň ornuny pugtalandyrmaga gönükdirilen. Häzirki wagtda 181 ýurduň milli parlamentleri birleşigiň agzasy bolup durýar. Indi 136 ýyldan bäri üstünlikli hereket edip gelýän Parlamentara Birleşik halkara syýasy giňişlikde uly abraýa eýe bolup, tutuş Ýer ýüzi boýunça kanun çykaryjy edaralary demokratiýanyň ýolunda bir ýere birleşdirýär we olary umumy maksada ugrukdyrýar. Onuň 5 - 9-njy aprelde Daşkentde geçirilen 150-nji ýubileý assambleýasyna-da 2 müňden gowrak wekil gatnaşdy. «Durmuş ösüşiniň we adalatlylygyň bähbidine parlament hereketi» mowzugynda guralan forumyň çäginde durmuş ulgamyny ösdürmekde, adalatly jemgyýeti kemala getirmekde parlamentleriň ornuny giňeltmäge gönükdirilen çärelerdir çekişmeleriň 90-a golaýy geçirildi.
Mejlisiň Başlygy Dünýägözel Gulmanowa hem abraýly forumyň «Tashkent City» halkara işewürlik merkezinde geçirilen açylyş dabarasynda çykyş edip, ýurdumyzyň parahatçylygy we ynanyşmagy berkitmäge gönükdirilen halkara başlangyçlarynyň, şeýle-de Diýarymyzda durmuş taýdan ösüşi üpjün etmek babatda amala aşyrylýan syýasatyň ähmiýetine ünsi çekdi. Şunda, hususan-da, Türkmenistanyň bütin adamzadyň bähbidine durnukly ösüş üçin köptaraplaýyn parlament gatnaşyklaryny pugtalandyrmakda Parlamentara Birleşigiň alyp barýan işine ýokary baha berýändigi tassyklanyldy. Saparyň çäklerinde Merkezi Aziýa döwletleriniň parlament ýolbaşçylary Özbegistan Respublikasynyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew tarapyndan kabul edildi. Şeýle-de türkmen wekiliýetiniň Parlamentara Birleşigiň ýolbaşçysy Tulia Akson, Baş sekretary Martin Çungong, Özbegistan Respublikasynyň Oliý Majlisiniň Senatynyň Başlygy Tanzila Narbaýewa, Oliý Majlisiň Kanun çykaryjy palatasynyň Başlygy Nuriddin Ismoilow, Russiýa Federasiýasynyň Federal Ýygnagynyň Federasiýa Geňeşiniň Başlygy Walentina Matwiýenko, Belarus Respublikasynyň Milli Ýygnagynyň Respublika Geňeşiniň Başlygy Natalýa Koçanowa bilen duşuşyklary bolup, olaryň dowamynda parlamentara gatnaşyklaryň möhüm meseleleri we öňde boljak çäreler barada pikir alşyldy.
Ýurdumyzyň wekiliýetiniň düzüminde Parlamentara Birleşigiň Daşkent assambleýasynyň çärelerine gatnaşan deputatlar olaryň ähmiýeti barada, ine, şeýle gürrüň berdiler:
Maksat KULYÝEW,
Türkmenistanyň Mejlisiniň Halkara we parlamentara aragatnaşyklar baradaky komitetiniň başlygy:
— 1889-njy ýylda döredilen Parlamentara Birleşik parlamentara diplomatiýa boýunça iň iri halkara düzüm bolup, onuň meýdançasynda milli parlamentleriň deputatlary ählumumy gün tertibiniň möhüm meseleleri babatda özara pikir alşyp, maksadalaýyk çözgütleri kabul edýärler. Birleşigiň Daşkentde geçirilen 150-nji assambleýasyna we onuň çäklerinde guralan beýleki çärelere Türkmenistanyň Mejlisiniň Başlygynyň ýolbaşçylygyndaky türkmen wekiliýeti hem işjeň gatnaşdy. Merkezi Aziýa döwletleriniň parlamentleriniň agzalarynyň gatnaşmagynda adam hukuklaryny goramak meselesine bagyşlanyp guralan «tegelek stol» maslahaty-da netijeli häsiýete eýe boldy. Onuň dowamynda BMG-niň Çaganyň hukuklary hakynda Konwensiýasyny durmuşa geçirmekde kanun çykaryjy edaralaryň ähmiýeti we orny bilen bagly meselä aýratyn üns berildi. Maslahata gatnaşyjylary Türkmenistanda adam hukuklaryny goramak babatda alnyp barylýan işler bilen tanyşdyrmak bolsa meniň paýyma düşdi.
Mälim bolşy ýaly, Türkmenistanyň Konstitusiýasy adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň goralmagynyň döwletimiz tarapyndan kepillendirilýändigini doly tassyklaýar. Onda berkidilen demokratik ýörelgeler adamyň, raýatyň durmuş hem-de ykdysady kepillikleriniň, syýasy hukuklarynyň üpjün edilmegine, erkin ýaşamagy üçin şertleriň döredilmegine gönükdirilendir. Esasy Kanunymyzda adamyň we raýatyň hukuklarynyňdyr azatlyklarynyň deňligi, milletine, teniniň reňkine, jynsyna, gelip çykyşyna, emläk, wezipe ýagdaýyna, ýaşaýan ýerine, diline, dine garaýşyna, syýasy ynam-ygtykadyna ýa-da gaýry ýagdaýlaryna garamazdan, olaryň kanunyň, kazyýetiň öňündäki deňligi, erkekleriň we aýallaryň deňhukuklylygy kepillendirilýär. Bu ýörelgeler öz gözbaşyny Adam hukuklarynyň ählumumy Jarnamasyndan alyp gaýdýar. Konstitusiýamyzyň 1-nji maddasynda Türkmenistanyň demokratik, hukuk we dünýewi döwletdigi kesgitlenendir. Munuň özi döwletiň adamyň we raýatyň hukuklarynyň, azatlyklarynyň goragyny üpjün edýändiginiň konstitusion kepili bolup durýar. Adamy goramak, goldamak, oňa hyzmat etmek döwlet häkimiýet edaralarynyň baş wezipeleridir. Esasy Kanunymyzda adam hukuklarydyr azatlyklary bilen bagly berkidilen kadalar beýleki kanunçylyk namalarynda-da öz beýanyny tapýar.
Türkmenistan BMG-niň «Çagalar üçin amatly dünýä» resminamasynyň maksatlaryny we ýörelgelerini hem goldaýar. Häzirki wagtda «Türkmenistanda çagalaryň hukuklaryny durmuşa geçirmek boýunça 2023 — 2028-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasy» durmuşa geçirilýär. Şunda 2021-nji ýylda Gahryman Arkadagymyzyň başlangyjy bilen döredilen Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň alyp barýan işleri-de aýratyn nygtalmaga mynasypdyr. Şu ýyl esaslandyrylmagynyň 4 ýyllygy giňden bellenilen bu gazna ýurdumyzda howandarlyga we kömege mätäç çagalaryň saglygyny dikeltmäge ýardam bermek babatda uly işleri amala aşyrdy. Umuman, Diýarymyzda adamyň hukuklaryny goramak bilen bagly alnyp barylýan işler toplumlaýyn häsiýete eýe bolup, ýokarda sanalanlar şolardan käbir mysallardyr. Daşkentde geçirilen «tegelek stol» maslahaty hem ýurdumyzyň bu ugurda toplan tejribeleri bilen ýakyndan tanyşdyrmaga amatly mümkinçilik boldy. Pursatdan peýdalanyp, doganlyk ýurtda parlament diplomatiýasy boýunça guralan dünýä derejeli foruma gatnaşmaga döredilen ähli zerur şertler üçin hormatly Prezidentimize we
Gahryman Arkadagymyza tüýs ýürekden sagbolsun aýdýarys.
Baýramgözel MYRADOWA,
Türkmenistanyň MejlisiniňYlym,bilim,
Medeniýet we ýaşlar syýasaty baradaky komitetiniň başlygy:
— Özbegistanyň paýtagtynda geçirilen Parlamentara Birleşigiň 150-nji ýubileý assambleýasy aýry-aýry ugurlara bagyşlanan duşuşyklardyr maslahatlary, «tegelek stol» maslahatlaryny hem öz içine alyp, baý mazmunly maksatnamasy bilen tapawutlandy. Maňa-da türkmen wekiliýetiniň agzasy hökmünde assambleýanyň çäginde guralan zenan parlamentarileriň forumyna gatnaşyp, ýurdumyzda zenanlaryň hukuklaryny goramak, gender deňligini üpjün etmek boýunça alnyp barylýan işler barada çykyş etmek miýesser etdi. Mälim bolşy ýaly, Parlamentara Birleşigiň assambleýasynda gender deňligi meselesine aýratyn üns berilýär. Çünki dünýädäki ýagdaýlar köp babatda zenanlaryň hukuklary bilen hem gönüden-göni baglanyşyklydyr. Şoňa görä, soňky ýyllarda döwletleriň durmuş syýasatynda bu mesele möhüm
orny eýeleýär. Indi 40 ýyldan bäri Parlamentara Birleşigiň düzüminde üstünlikli hereket edip gelýän zenan parlamentarileriň şu gezekki forumyna 120 ýurtdan wekiliýetleriň gatnaşmagy-da onuň ählumumy derejedäki ähmiýetine aýdyň şaýatlyk edýär.
Dürli mowzuklara bagyşlanan maslahatlardyr forumlar oňa gatnaşýan ýurtlaryň toplan tejribeleri we gazananlary bilen ýakyndan tanşyp, olara syn bermek, täze gözýetimleri kesgitlemek üçin örän amatly mümkinçilikdir. Daşkentde geçirilen forumda-da jemgyýetiň durmuşyna zenanlaryň deňhukukly gatnaşdyrylmagynyň islendik ýurduň ykdysady ösüşiniň we öndürijiliginiň ýokarlandyrylmagyna oňyn täsirini ýetirýändigi bellenildi. Garaşsyz Türkmenistanda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda zenanlar hakynda edilýän aladalar hem jemgyýetiň sagdynlygynyň, adamkärçiliginiň, ýokary ahlaklylygynyň özboluşly nyşanydyr. Şunda maşgalanyň sütüni hasaplanýan gelin-gyzlarymyzyň sarpasyny belent tutmagyň halkymyzyň gadymy döwürlerden gözbaş alyp gaýdýan milli ýörelgesidigini aýratyn nygtamak gerek. Bu günki gün türkmen zenanlaryna mynasyp durmuş we döredijilikli zähmet çekmek üçin ähli şertler döredilýär, gender deňligi kanun arkaly üpjün edilýär. Olaryň hukuklaryny, bähbitlerini, maşgalany goldamak, eneligi, çagalygy goramak babatda hem maksatnamalaýyn işler alnyp barylýar. Döwlet we jemgyýetçilik durmuşynyň dürli ugurlarynda gender deňligini üpjün etmek üçin strategik maksatlary kesgitleýän «Türkmenistanda gender deňligi boýunça 2021 — 2025-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär.
Ýurdumyzyň 2022 — 2024-nji ýyllarda BMG-niň Gender deňligi hem-de zenanlaryň hukuklaryny we mümkinçiliklerini giňeltmek meseleleri boýunça düzüminiň (BMG — Zenanlar) Ýerine ýetiriji geňeşiniň agzalygyna saýlanylmagy bu ugurdaky syýasatyň netijeli häsiýete eýedigini, milli derejedäki tagallalaryň dünýä jemgyýetçiliginde giňden ykrar edilýändigini aýdyň görkezýär. Türkmenistan BMG-niň zenanlar babatda kemsitmeleriň ähli görnüşlerini aradan aýyrmak baradaky konwensiýalarynyň birnäçesine goşuldy. Olarda ileri tutulýan ugurlar Esasy Kanunymyzyň kadalary bilen hem sazlaşykly utgaşýar.