Taryhy şahsyýetlerimiziň tirsegine galdyrylyp, däp-dessurlarymyzyň, milli gymmatlyklarymyzyň dünýä ýaýylýan zamanasynda Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň eziz halkymyza sowgat eden «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitaby her birimiziň ylham çeşmämize öwrüldi. 

Hormatly Prezidentimiziň bu kitabynda ata Watanymyza arşy-agladan nuruň ýagandygy, dünýäni ýagtyltjak pikir-taglymatlaryň beýik akyldarymyz Magtymguly Pyragynyň döredijiliginiň içinden eriş-argaç bolup geçýändigi hem-de Gahryman Arkadagymyzyň beýik başlangyçlary esasynda ýurdumyzda bolup geçýän wakalaryň dünýä jemgyýetçiliginiň ünsüni özüne çekýändigi bellenilýär. Şeýle hem müňýyllyklary öz içine alýan gadymy Änewiň birnäçe dünýä medeniýetleriniň emele gelmegine ýetiren täsiri baradaky taryhy maglumatlar getirilýär. 

Gahryman Arkadagymyzyň döwletlilik ýol-ýörelgesini mynasyp dowam etdirýän, Milli Liderimiziň pikir-taglymatlaryna eýerýän hormatly Prezidentimiziň bu kitabynda «Dünýäniň iň uly genji-hazynalarynyň biri — pikir» diýip belleýşi ýaly, çuňňur oýlanyşykly pikir ýöretmeleriň esasynda ýurdumyz tarapyndan öňe sürülýän halkara başlangyçlar dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan gyzgyn goldanylýar. Täze taryhy döwrümizde bolup geçýän wakalar parahatçylyga we özara ynanyşmaklyga gönükdirilen taglymatdan gözbaş alýar. Aslynda, bu jaýdar jümleleriň özeninde geçmişiň wakalary hem-de şöhratly pederlerimiziň «Döwlet gurjak bolsaň, türkmeni çagyr!» diýen danalyga ýugrulan tejribe ýoly ýatyr. Hormatly Prezidentimiziň bu kitabynda Gahryman Arkadagymyzyň döwletiň, halkyň ykbalyna dahylly zatlarda ownuk mesele diýen zat bolmaýandygy, her bir işe juda jogapkärçilikli çemeleşilmelidigi, halkyň bähbidine gönükdirilen meseleleriň her biriniň möhümdigi bilen bagly öwüt-ündewlerine salgylanmagy Milli Liderimiziň watansöýüjiliginiň, milletimiziň döredijilik ýoluna hormat-sarpasynyň näderejede beýikdiginiň aýdyň şöhlelenmesidir. 

Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabyny okanyňda, bu ajaýyp eseriň müň ýyllyklaryň taryhy gatlaryny açyp görkezýän, täsirliligi bilen okyjynyň kalbyna nagyş çekýän, ylmy düşünjeleri we ýiti zehinli pähim-paýhasy bilen hakydalarda müdimilik orun alýan parasada eýedigine ýene bir gezek göz ýetirýärsiň. Şeýle hem Änew medeniýetiniň, ekerançylygynyň we binagärliginiň milli nusgasynyň gadymy kökleri, ata-babalarymyzyň şöhratly ýoly Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwrüniň özgertmelerinde aýdyň şöhlelenýär. Türkmen halkynyň, hususan-da, Änew topragynyň şöhratly geçmişi, şanly şu günümiz hem-de nurana geljegimiz barada söz açýan bu kitap ählimiziň ýan kitabymyza, ajaýyp gollanmamyza öwrüldi. 

Şan-şöhratly taryhymyzy, milli medeniýetimizi, sungatymyzy äleme ýaýýan, halkymyzyň at-abraýyny tutuş dünýäde dabaralandyrýan Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň jöwher zehininden döreýän şeýle eserleriniň höwri köp bolsun! Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň, hormatly Prezidentimiz Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, belent başlary aman bolsun, il-ýurt bähbitli alyp barýan işleri elmydama rowaçlyklara beslensin! 

Amangeldi HEZZIÝEW,

 welaýat häkimliginiň baş hünärmeni, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

«Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynda hormatly Prezidentimiziň «Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabynyň çapdan çykmagy halkymyza ajaýyp sowgat boldy. Her bir halk özüniň taryhy bilen şöhratlanýar, türkmen halkynyň baý taryhy bolsa häzirki döwrümizde döwletimize şan-şöhrat, halkymyza uly abraý getirýär. Türkmeniň taryhyny anyk maglumatlar esasynda çeper dilde beýan edýän bu täze kitapda diňe bir Änew medeniýeti barada söz açylmak bilen çäklenilmän, halkymyzyň durmuşy, asyrlaryň dowamynda gazananlary, zähmetsöýerligi, paýhaslylygy, sungaty hem öz beýanyny tapýar. 

Täze kitap döwlet Baştutanymyzyň geçmişimize bolan sarpasynyň, söýgi-buýsanjynyň alamaty bolmak bilen, ol her bir okyjy üçin halkymyzyň, ýurdumyzyň taryhyny öwrenmekde möhüm ähmiýete eýedir. Änew medeniýeti ylmy esasda öwrenilmäge juda mynasypdyr. Sebäbi orta asyrlarda Beýik Ýüpek ýolunyň ugrunda ýerleşen Änew galasy gülläp ösen şäherçä öwrülip, ol häzirki döwürde-de meşhur, täsinlige baý künjek hasaplanýar. Täze kitap hem Änew ýaly gadymy ojagy goýnunda jemleýän Türkmenistan döwletiniň müňýyllyklaryň dowamynda geçen menzillerinden, döwlet gurmagyň nusgasyny görkezen ata-babalarymyzyň agzybirlik taglymatyndan söz açýar. 

«Änew — müňýyllyklardan gözbaş alýan medeniýet» atly kitabyndaky: «Eziz Watanyň, Garaşsyzlygyň, hemişelik Bitaraplygyň, berkarar döwletiň gadyr-gymmatyna düşünýän halk beýik halkdyr. Biziň halkymyz başarnykly halkdyr. Biz halkymyz bilen bilelikde beýik işleri bitirmäge ukyplydyrys» diýen ganatly sözleri hormatly Prezidentimiziň öz halkyna bolan söýgi-buýsanjynyň, belent ynamynyň beýanydyr. Milli ýörelgelerimize esaslanýan halk demokratiýasynyň giňden dabaralanýan zamanasynda öz halkyna daýanyp, bedew batly gadamlar bilen öňe barýan ýurdumyzyň beýik geljegini gurýan hormatly Prezidentimiziň döwet-galamyndan çykan ajaýyp eserleri agzybirlige we watanperwerlige özboluşly çagyryşdyr. 

Annabagt Ma­ýewa, 

welaýat Baş bilim müdirliginiň esasy hünärmeni, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Güneşli Diýarymyzda milli ykdysadyýetimiziň ähli ugurlarynda giň gerimli özgertmeler amala aşyrylýar. Şol özgertmeleriň çäklerinde ykdysadyýetiň döwlete degişli bolmadyk pudagyny ösdürmek we goldamak döwlet syýasatynda ileri tutulýan ugurlaryň biridir. Ýurdumyzy durmuş-ykdysady taýdan özgertmekde telekeçilige uly orun degişlidir. Telekeçiler hormatly Prezidentimiziň başlangyjy bilen badalga berilýän maksatnamalaryň durmuşa geçirilmegine işjeň gatnaşýarlar. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň: «Bu gün döwletiň ylmy-tehnologik özgertmeler babatdaky syýasatyny durmuşa geçirmekde, sanly ykdysadyýetiň giň mümkinçiliklerinden peýdalanmakda, senagatyň, oba hojalygynyň, hyzmatlar ulgamynyň häzirki zamanyň talaplaryna laýyklykda ösdürilmeginde türkmen telekeçileriniň alyp barýan işleri nusgalykdyr» diýen sözleri munuň subutnamasydyr. 

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe kiçi we orta telekeçiligi sazlaşykly ösdürmek, hususy başlangyçlary goldamak üçin örän amatly hukuk, ykdysady, maliýe hem-de durmuş şertleri döredilýär. Döwlet derejesinde edilýän aladalar telekeçilerimizi netijeli işlemäge ruhlandyrýar. Häzirki wagtda türkmen telekeçileriniň öndürýän önümleriniň içerki bazary üpjün etmek bilen bir hatarda, daşary ýurt bazarlarynda-da barha giň orun almagy juda guwandyryjydyr.

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi ata Watanymyzyň gülläp ösmegine mynasyp goşant goşýar. Ýurdumyzda hususyýetçiligi ösdürmek, telekeçilik işi bilen meşgullanýanlary goldamak üçin has amatly şertleri üpjün edýän resminamalaryň kabul edilmegi, her ýylda işewür telekeçileriň gazananlarynyň gözden geçirilişiniň, öndürýän önümleriniň sergisiniň guralmagy, olara ýeňillikli karz serişdeleriniň yzygiderli berilmegi telekeçileriň has öndürijilikli işlemeklerine ýardam edýär. 

Ýurdumyzyň telekeçileriniň medeni-durmuş we önümçilik maksatly desgalary gurmakda gazanýan üstünliklerine ýokary baha berilýär. Döwlet tarapyndan berilýän hemaýat-goldawlardan, döredilýän giň mümkinçiliklerden ýerlikli peýdalanýan telekeçileriň gazanýan zähmet üstünlikleri abadan we bagtyýar durmuşymyza gönükdirilýär. Türkmen telekeçileri bolsa özleri hakynda edilýän uly aladalar üçin Gahryman Arkadagymyza, Arkadagly Gahryman Serdarymyza çäksiz alkyş aýdýarlar. 

Tuwakgylyç Weliýew, 

Türkmenistanyň Senagatçylar we telekeçiler partiýasynyň welaýat komitetiniň başlygynyň orunbasary, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty

Gahryman Arkadagymyzyň peder ýoluny üstünlikli dowam edýän Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň baştutanlygynda Garaşsyz, Bitarap döwletimizde belent sepgitlere eýe bolunýar. Durmuşa geçirilýän özgertmeleriň bady artyp, halkymyzyň maddy hal-ýagdaýy ýyl saýyn ýokarlanýar. Şeýle ösüş-özgerişli depginiň “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” ýylynda has-da rowaçlanýandygy guwandyrýar. 

Golaýda Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň welaýatymyzda iş sapary bilen bolmagy üstümizdäki ýylyň möhüm wakasy boldy. Hormatly Prezidentimiz iş saparynyň barşynda Aşgabat — Türkmenabat ýokary tizlikli awtomobil ýolunyň Tejen — Mary böleginiň açylyşyna ak pata berdi. Munuň özi ulag ulgamynda iri taslamanyň üstünlikli amala aşyrylýandygynyň aýdyň subutnamasydyr. Şeýle hem şu dabarada döwlet Baştutanymyzyň welaýatymyzyň ýolagçylaryna täze awtobuslaryň 200-e golaýyny sowgat etmegi il-günümizi begendirdi. Dogrusy, hormatly Prezidentimiziň welaýatymyza iş sapary güni şatlykly wakalara baý boldy. Şol gün Mary şäherinde durky täzelenen welaýat Enäniň we çaganyň saglygyny goraýyş merkeziniň gözel binasy hem ulanmaga berildi. Merkezde eneleriň we çagalaryň saglygyny goramakda döredilen şertler olara edilýän lukmançylyk hyzmatyny hil taýdan ýokary derejelere çykarmaga mümkinçilik berer. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň gadymy Mary topragynda iş sapary bilen bolan güni ýene bir şatlykly waka il-günümiziň kalbyna nur çaýdy. Has takygy, şol gün welaýat merkezimiziň günbatarynda iki gatly döwrebap ýaşaýyş jaýlarynyň 59-synyň ulanmaga berilmeginiň dabarasy alyslara aşdy. 

Hormatly Prezidentimiziň welaýatymyza iş sapary il-gün bähbitli tagallalar bilen dabaralandy. Munuň özi güneşli Diýarymyzyň ýeňişli menzilleriniň rowaçlanýandygyny äşgär edip, täze sepgitlere ruhlandyrdy. 

Çary GURBANMYRADOW. 

Mary etrap hassahanasynyň 2-nji çagalar bölüminiň müdiri, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Döwlet Baştutanymyzyň oýlanyşykly ykdysady syýasaty ýurdumyzyň halk hojalygynyň dürli pudaklarynyň ygtybarly ösdürilmegine itergi berýär. Üstünlikli amala aşyrylýan beýik özgertmeler milli ykdysadyýetimiziň ösüşleriň belent basgançaklaryna çykmagynda möhüm ähmiýete eýe bolýar. Önümçilik kuwwatlyklaryna öňdebaryjy tehnologiýalaryň ornaşdyrylmagy ýokary görkezijileriň gazanylmagyna mümkinçilik berýär. 

Garagum pagta arassalaýjy kärhanamyzda-da işler şu günüň ýokary talabyna laýyklykda guralýar. Kärhanamyzda zähmetsöýer daýhanlarymyzyň päk zähmetinden kemala gelýän “ak altyny” gaýtadan işlemekde uly işler bitirilip, şu işleriň sazlaşykly guralmagynda ýetişdirilýän pagta hasylyndan gymmatly çig mal bolan süýüm almakda, onuň hiliniň ýokary bolmagyna gowy görkezijiler gazanylýar. Ýokary hilli pagta süýümi bolsa ýurdumyzyň dokma senagatynyň kärhanalarynyň öndürijilikli işini üpjün edýär. Has takygy, pagta arassalaýjy kärhanalarda öndürilýän süýümden alynýan ýüplükler öňdebaryjy tehnologiýaly egirme-dokma fabriklerimizde ýokary hilli we bäsleşige ukyply taýýar önümleriň öndürilişini kepillendirýär. 

Kärhanamyzyň bölümlerinde önümçiligiň tehnologiki düzgün-nyzamynyň talaplary berk berjaý edilýär. Önümiň hiliniň ýokary talaplara laýyklygy üpjün edilýär. Kärhanamyzda üstümizdäki — “Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy” ýylynyň ýaz ekişine tohumçylyk gowaça çigidini taýýarlamakda uly işleri bitirildi. 

Pagta arassalaýjy kärhanamyzyň zähmetsöýer işçileri beýik şahyrymyz Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllygy belleniljek ýyly zähmet ýeňişlerine beslemek maksady bilen döredijilikli zähmet çekýärler. Tutanýerli zähmet bolsa, ýeňşe ýetirýär. 

Kerwen ZYRRYÝEW. 

Garagum pagta arassalaýjy kärhanasynyň tehniki

 howpsuzlyk we zähmeti goramak boýunça baş hünärmeni, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Hakykatdanam, alymlaryň we lukmanlaryň seljermeleri çilimkeşligiň jana zulumdygyny, onuň ynsanyň saglygyna uly zyýan ýetirýändigini subut edýär. Şonuň üçinem temmäki önümleriniň ulanylmagyna, çilimkeşlige garşy göreşmek hemişe derwaýyslygyna galýar. Çilim çekilende ol adamyny ýuwaş-ýuwaşdan zäherleýär. Iň ýaman ýerem, çilim çekýäniň ýanyndakylar ýa-da maşgala agzalary hem temmäkidäki nikotinden dem alyp zäherlenýärler. 

Temmäki tüssesi ynsan saglygyna köp taraplaýyn zyýan ýetirýär. Aýratynam, dem alyş ýollaryna, öýkene ýetirýän zyýany has-da uludyr. Sebäbi, çilimiň tüssesiniň düzümi juda maýdajyk bölejiklerden ybarat bolup, ol bronhit, dem gysma, öýkende çiş döremelere getirip bilýär. Çilim çekmegiň ýene bir zyýanly tarapy, çilim tüssesi arteriýa damarlaryny gatadýar, damarlary daraldyp, gan akymynyň bedene barýan mukdary azalýar. Gan akymynyň ýetmezçiligi bolsa, ýürek gan-damar ulgamynda dürli keselleriň döremegine getirýär. Şeýle hem dowamly çilim çekilende ateroskleroz keseli emele gelýär. Temmäki tüssesiniň düzümindäki nikotin aýak we el damarlaryndaky gan aýlanyşygyny bozup, ynsan saglygyna uly zeper ýetirýär. Bulardan başga-da, çilimiň tüssesi çilimkeşiň dişlerini saraldýar, iýmit siňdirişi peseldýär, bu bolsa, aşgazanyň kadaly işini bozýar. 

Ýokarda biz temmäki tüssesiniň adamyň saglygyna ýetirýän zyýanynyň käbirlerini ýatlap geçdik. Şeýle etmek bilen biz ýaramaz endikleriň biri bolan çilimkeşlikden daşda bolunmagyny nygtamakçy bolýarys. Biz düşündiriş işine-de uly üns berýäris. Şu işiň maksady keselleriň döremeginiň öňüni almakdan ybarat bolup, çilimkeşlikden, naskeşlikden daşda bolunmagyny wagyz-nesihat etmekdir. Anyk mysallar arkaly berýän gürrüňimiz adamlarda uly täsir galdyrýar. Şeýle çärelerimiz keseli bejereniňden öňüni almagyň bähbitlidigine gönükdirilendir. 

Atamyrat AMANDURDYÝEW. 

S.Türkmenbaşy şäherçesindäki saglyk merkeziniň müdiri, Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.

Döwletiň ösüşini, halkyň abadan durmuşyny üpjün etmekde elektrik energiýasyna wajyp orun degişli. Şoňa görä-de, milli ykdysadyýetiň möhüm ugry bolan energetika pudagy depginli ösdürilýär. Häzirki döwürde ýurdumyzda jemi kuwwaty 7000 megawata deň 12 sany elektrik bekedi hereket edýär. Halkalaýyn energoulgamy döretmek boýunça işler güýçli depginde alnyp barylýar. Şunda 2021-nji ýylda Ahal-Balkan, 2023-nji ýylda Mary-Ahal ugry boýunça ýokary woltly asma elektrik geçirijileriniň birikdirilmegi möhüm ähmiýete eýe boldy. Häzirki wagtda Balkan — Daşoguz ugry boýunça geçirijiniň gurluşygy alnyp barylýar. Şeýle iri taslamalaryň amala aşyrylmagy içerki elektrik üpjünçiligini ýokarlandyrmakda, türkmen elektrik energiýasyny dünýä bazarlaryna çykarmakda giň mümkinçilikleri açýar. 

Gah­ry­man­ Ar­ka­da­gy­my­zyň­ «Türk­me­nis­ta­nyň­ elekt­roe­nerge­ti­ka­ kuw­wa­ty»­ at­ly­ ki­ta­by­ puda­gyň­ geç­mi­şin­den,­ şu­ gü­nünden­ we­ geljeginden­ söz­ aç­mak bi­len,­ on­da­ şeý­le­ bel­le­nil­ýär:­ «Ener­ge­ti­ka­ pudagy­nyň­ ösü­şi yl­my­ esas­la­ra,­ berk­ hu­kuk­ binýa­dy­na,­ ta­kyk­ iş­le­nip­ düzü­len mak­sat­na­ma­la­ra­ da­ýan­ýar.­ Ýurdu­myz­da­ «Ener­gi­ýa­ny­ tygşytlama­gyň­ 2018­-2024-­nji­ ýyl­lar üçin­ Döw­let­ mak­sat­na­ma­sy»,­ «Türk­me­nis­ta­nyň ­ener­ge­ti­ka­ diplo­ma­ti­ýa­sy­ny­ ös­dür­me­giň­ 2021­ —­2025­nji­ ýyl­lar­ üçin­ Mak­sat­nama­sy»,­ «Ener­gi­ýa­nyň­ di­kel­dil­ýän çeş­me­le­ri­ni­ ös­dür­mek­ bo­ýun­ça 2030­-njy­ ýy­la­ çen­li­ Türk­me­nis­tanyň ­Mil­li­ strategiýasy»,­ «Ener­giýa­nyň­ di­kel­dil­ýän­ çeş­me­le­ri­ hakyn­da» Türkmenista­nyň­ Ka­nu­ny ka­bul ­edil­di». 

Tä­ze­ ta­ry­hy­ dö­wür­de­ döw­let ener­ge­ti­ka­ sy­ýa­sa­ty­ny­ üs­tün­likli­ durmu­şa­ ge­çir­mek,­ bu­ ugur­da al­nyp­ ba­ryl­ýan­ iş­le­riň­ ka­nun­çylyk­ binýady­ny­ has-­da­ kä­mil­leşdir­mek­ mak­sa­dy­ bi­len,­ Türk­menis­ta­nyň­ Mejli­sin­de­ «Ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­la­mak­ we­ ener­gi­ýa­dan ne­ti­je­li­ peýdalanmak­ ha­kyn­da»­ Ka­nu­nyň­ tas­la­ma­sy­ iş­le­nip­ taýýar­la­ny­lyp,­ nobat­da­ky,­ 5­-nji­ masla­hat­da­ ka­bul­ edil­di.­ Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň­ gol­ çe­kme­gi­ bilen, ­tä­ze ­Ka­nun ­he­re­ke­te­ gi­ri­zil­di.­ «Ener­gi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­mak­ we ener­gi­ýa­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lanmak­ ha­kyn­da»­ Türk­me­nis­ta­nyň Kanuny­ 8­ bap­dan,­ 44­ mad­dadan ­yba­rat­ bo­lup,­ ol­ ener­gi­ýa­nyň tygşytlanyl­ma­gy­ny hö­wes­lendir­me­giň­ hem­-de­ ener­gi­ýa­dan peýdalanylma­gy­nyň­ ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ma­gyň­ hu­kuk,­ yk­dysa­dy­ we­ gu­ra­ma­çy­lyk­ esas­la­ryny­ bel­le­ýär.­ Ka­nun­da­ ula­nyl­ýan esa­sy­ düşünjele­re­ dü­şün­di­riş­ler be­ril­di­ hem­-de­ bu­ ugur­da­ döwlet­ sy­ýa­sa­ty­ny ama­la aşyr­ma­gyň döw­re­bap ­ýö­rel­ge­le­ri ­we ­ka­da­lary­ kes­git­le­nil­di.­ Energi­ýa­ny­ tygşyt­la­mak ­we ­ener­gi­ýa­dan ­ne­ti­je­li peý­da­lan­mak­ ha­kyn­da­ Türk­menis­ta­nyň­ ka­nun­çy­ly­gy­ Türk­menis­ta­nyň­ Kons­ti­tu­si­ýa­sy­na­ esaslan­mak­ bi­len,­ ol­ şu­ Ka­nun­dan hem­-de­ gaý­ry­ ka­da­laş­dy­ry­jy­ hukuk na­ma­la­ryn­dan ­yba­rat­dyr. 

Ka­nun­da ­Ener­gi­ýa­ny ­tyg­şyt­lamak­ we­ on­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lanmak­ ba­ba­tyn­da­ky­ gat­na­şyk­la­ryň sub­ýekt­le­ri­ we­ ob­ýekt­le­ri,­ ýangyç­ ener­gi­ýa­ se­riş­de­le­ri­ni­ sarp edi­ji­le­riň­ hu­kuk­la­ry­ we­ borç­la­ry kes­git­le­nil­di. 

Hu­kuk res­mi­na­ma­syn­da döw­let ta­ra­pyn­dan şu ýö­rel­geler­ bellenilýär:­ ýag­ny ­ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­la­mak­ ba­bat­da­ky­ çä­re­le­ri yl­my tehni­ki ­we ­yk­dy­sa­dy ­taý­dan esas­lan­dyr­mak, do­lan­dy­ry­şyň we­ gözegçiligiň­ ul­gam­la­ýyn­ly­gy,­ ener­gi­ýa­dan peý­da­lan­ma­gyň ne­ti­je­li­li­gi­ni­ ýo­kar­lan­dyr­ýan­ enjam­la­ryň,­ teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň­ we ma­te­ri­al­la­ryň­ ornaşdyryl­ma­gy­ny ile­ri­ tut­mak,­ ýan­gyç ­ener­gi­ýa­ seriş­de­le­ri­niň­ öndürilme­gi­ we­ sarp edil­me­gi­ ba­bat­da­ de­ňag­ramlaş­dy­ry­lan­ ba­ha­ syýasaty­ny­ we nyrh­ eme­le ­ge­ti­ri­şi­ alyp ­bar­mak.­ Ka­nun­da­ döw­let­ maksat­na­masy­ny, ­gys­ga ­we ­uzak ­möh­let­le­ýin mak­sat­na­ma­la­ry­ taýýarlamak,­ ola­ryň ­aý­ra­tyn­lyk­la­ry,­ ga­ra­şyl­ýan ne­ti­je­le­ri,­ şeý­le­-de­ Türkme­nis­tanyň­ Döw­let­ býu­je­ti­niň­ se­riş­de­leri­niň,­ mak­sat­na­ma­la­ry ýerine ­ýeti­ri­ji­le­riň­ öz­ se­riş­de­le­ri­niň,­ bank karz­la­ry­nyň, ­ka­nun­çy­lyk­da­ gadagan ­edil­me­dik ­gaý­ry­ se­riş­de­le­riň ener­gi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­ma­gyň­ we ondan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lan­ma­gyň mak­sat­na­ma­la­ry­ny­ ma­li­ýe­leş­dirme­giň­ çeş­me­le­ri­ bo­lup­ dur­ýandy­gy­ bi­len­ bag­ly­ ka­da­lar­ be­ýan edil­di.­ Şeý­le ­hem ­ener­ge­ti­ki­ barlag ­we­ ener­goau­dit,­ bu ­bar­la­gyň gör­nüş­le­ri­ we­ we­zi­pe­le­ri,­ energoau­di­tor­ eda­ra­la­ry­nyň­ hu­kuk­lary­ we­ borç­la­ry,­ bar­la­gyň­ ge­çi­rilme­gi­ üçin­ şert­na­ma­ bag­laş­mak,­ sel­jer­mek,­ umu­man,­ bar­lag­ geçir­me­giň­ hu­kuk­ esas­la­ry­ anyk be­ýan ­edil­di.­ 

Äh­li­ ugur­lar­da­ bol­şy­ ýa­ly,­ ener­gi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­mak,­ on­dan ne­ti­je­li­ peý­da­lan­mak­ ba­ba­tynda­ döw­let­ gol­daw­la­ry­nyň­ ber­li­şi Ka­nun­da­ göz­ öňü­ne­ tu­tu­lyp,­ bu ba­bat­da­ ne­ti­je­li­li­gi­ ýo­kar­lan­dyrma­gyň­ hu­kuk,­ ykdysady­ we­ gura­ma­çy­lyk­ esas­la­ry­ öz­ be­ýa­ny­ny tap­dy.­ Ka­nun­da­ energiýa­ny­ tygşyt­la­mak­ hem­-de­ ener­gi­ýa­dan ne­ti­je­li­ peý­da­lan­mak­ babatyn­da döw­let­ sy­ýa­sa­ty­ny­ dur­mu­şa­ geçir­mek­ mak­sa­dy­ bi­len,­ energiýa taý­dan­ ne­ti­je­li­ teh­no­lo­gi­ýa­la­ry ulan­mak­ we­ ener­ge­ti­ki­ menejmen­ti­ ama­la­ aşyr­mak ­ba­ba­tyn­da hü­när­men­le­riň­ taý­ýar­la­nyl­ma­gy,­ ola­ryň­ hü­när­ de­re­je­si­niň­ ýo­karlan­dy­ryl­ma­gy­ ba­ra­da­ky­ ka­da­lara­ hem­ orun­ be­ril­di.­ Bu­ ugur­da döw­let­ gol­da­wy­nyň­ ugur­la­ry,­ ener­gi­ýa­nyň­ tygşyt­la­nyl­ma­gy­ny we ­on­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­la­nyl­magy­ny­ höweslendirme­giň­ çä­re­le­ri,­ döw­let­ mag­lu­mat­ üp­jün­çi­li­gi,­ bu ugur­da­ köp­çü­lik­le­ýin ha­bar­ be­riş se­riş­de­le­rin­de­ mak­sat­na­ma­la­ryň çap­ edil­me­gi,­ ila­tyň­ ha­bar­ly­ly­gynyň­ ga­za­nyl­ma­gy,­ wa­gyz­ edil­megi­ bi­len­ bag­ly­ ka­da­lar­ Ka­nu­nyň äh­mi­ýe­ti­ni­ has-­da­ art­dyr­ýar.­ 

Ka­nun­da ­bel­le­ni­li­şi ­ýa­ly,­ energi­ýa­ny­ tyg­şyt­la­mak­ we­ ener­giýa­dan­ ne­ti­je­li­ peý­da­lan­mak­ baba­tyn­da­ hal­ka­ra­ hyz­mat­daş­lyk Türk­me­nis­ta­nyň­ ka­nun­çy­ly­gy­na,­ hal­ka­ra­ hu­ku­gyň­ umu­my­ yk­rar edi­len­ ýö­rel­ge­le­ri­ne­ hem­-de­ kada­la­ry­na,­ döw­le­ti­mi­ziň­ hal­ka­ra şert­na­ma­la­ry­nyň­ düz­gün­le­ri­ne la­ýyk­lyk­da ­ama­la­ aşy­ryl­ýar.­ 

Ka­nun­ dür­li­ mak­sat­ly­ bi­na­lardyr­ des­ga­lar­ gur­lan­da, ­gur­lu­şykla­ryň­ teh­no­lo­gi­ýa­sy­ny­ kä­mil­leşdir­mä­ge,­ gur­lu­şyk­da­ eko­lo­gi­ýa taý­dan­ aras­sa,­ ýy­ly­ly­gy­ we­ sowuk­ly­gy­ ge­çir­me­ýän­ gur­lu­şyk ma­te­ri­al­la­ry­ny­ ön­dür­mä­ge­ hem-de­ ulan­ma­ga,­ olar­da ­ener­gi­ýa­ny tyg­şyt­laý­jy­ döw­re­bap­ tehnologiýala­ry­ or­naş­dyr­ma­ga,­ «ýa­şyl»­ ener­ge­ti­ka­nyň­ ta­lap­la­ry­ny­ durmu­şa­ ge­çir­mä­ge­ müm­kin­çi­lik ber­mek­ bi­len,­ bu­ ugur­da­ al­nyp barylýan ­iş­le­riň ­hu­kuk ­bin­ýa­dy­ny düz­ýär.­ 

Tä­ze­ hu­kuk­ res­mi­na­ma­sy­ di­ňe bir­ ul­ga­myň ­däl,­ eý­sem,­ ykdysadyýe­tiň ­äh­li­ ugur­la­ryn­da ­ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň­ tygşytlanylmagyny ­we ­ne­ti­je­li­ peý­da­la­nyl­ma­gy­ny hem­ üp­jün­ eder.­ Türkme­nis­tanyň­ ener­gi­ýa­ny­ da­şa­ry­ ýurt­la­ra eks­port­ ed­ýän,­ bu­ ugur­da­ ägirt uly ­müm­kin­çi­lik­le­re ­eýe­ ýurt­ hökmün­de­ dün­ýä­dä­ki­ or­nu­ny­ has­-da pug­ta­lan­dyr­mak­da ­tä­ze ­Ka­nu­nyň mö­hüm­ or­nu­nyň­ bol­jak­dy­gy­na berk ynan­ýa­rys.­ 

Bahar SEÝIDOWA, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň Ylym, bilim, medeniýet 

we ýaşlar syýasaty baradaky komitetiniň başlygy.

Одним из основных направлений государственной политики Туркменистана является охрана окружающей среды и обеспечение экологической безопасности. Вопросы экологии и охраны окружающей среды в нашей стране подняты на самый высокий уровень правового регулирования. В рамках предпринимаемых практических шагов по реализации природоохранной стратегии особое внимание уделяется созданию современной правовой базы в этой области. Под руководством уважаемого Президента Туркменистана в условиях масштабных правовых реформ обеспечен научный и системный подход к законодательным основам охраны окружающей среды. Прежде всего, нормы, касающиеся охраны окружающей среды, включены в Конституцию Туркменистана. Согласно Конституции каждый человек имеет право на пригодную для жизни и здоровья окружающую среду, на достоверную информацию о её состоянии, на возмещение вреда, причинённого здоровью и имуществу в результате нарушения природоохранного законодательства. Государство контролирует рациональное использование природных богатств в целях защиты и обеспечения здоровых условий жизни населения, охраны и сохранения стабильного состояния окружающей среды. 

Исходя из этого, во главу природоохранной политики поставлены следующие задачи: обеспечить благоприятную для здоровья и жизни человека окружающую среду, рачительное использование природных ресурсов и сохранение природы для следующих поколений, а также установление плодотворного регионального и международного сотрудничества в этой области. Стратегическими приоритетами в сфере природоохранной политики определены водные и земельные ресурсы, предотвращение загрязнения воздуха и истощения озонового слоя, предотвращение промышленного загрязнения, сохранение биоразнообразия; решение проблем деградации природной среды Приаралья, сохранение Каспия. 

На основе конституционных норм на сегодняшний день разработаны и приняты Законы Туркменистана: «Об экологической безопасности», «О недрах», «Об охране атмосферного воздуха», «Об охране и рациональном использовании растительного мира», «О государственной экологической экспертизе», «Об охране и рациональном использовании животного мира», «О химической безопасности», «Об экологической информации», «Об экологическом аудите», «О питьевой воде», «О защите растений», «Об экологической экспертизе», «О растительном мире», «Об особо охраняемых природных территориях», «О рыболовстве и сохранении водных биологических ресурсов» и другие соответствующие законы, а также Кодекс Туркменистана «О земле», Лесной кодекс Туркменистана, Водный кодекс Туркменистана обеспечивающие правовую основу охраны окружающей среды. 

Базовым законом, закрепляющим основные направления охраны окружающей среды, является Закон Туркменистана «Об охране природы», в котором систематизированы и обобщены основные принципы и задачи природоохранной деятельности. Закон во многом расширил круг норм об охране природы, что обусловлено осознанием опасности неконтролируемого воздействия на окружающую среду в процессе расширения хозяйственной деятельности. Закон также создал правовую основу для развития единой системы законодательства в области охраны окружающей среды и природопользования, перехода от природoресурсного к природоохранному, экологическому подходу в правотворчестве. В Законе определены основные принципы в области охраны природы, объекты природной среды, подлежащие охране, а также меры организационного, правового, экономического и воспитательного характера, призванные способствовать формированию и укреплению экологического правопорядка. 

Эти законы способствуют установлению правовых, экономических, социальных и организационных норм сохранения окружающей среды, рационального использования природных ресурсов, обеспечивают сбалансированное гармоничное развитие отношений между человеком и природой, гарантируют права граждан на благоприятную окружающую среду. Таким образом, экологическое и природоохранное законодательство страны сегодня охватывает комплекс вопросов соответствующей деятельности, регламентирует права, функции, полномочия и меры ответственности государственных органов и хозяйствующих субъектов, а также применение экономических механизмов для рационального природопользования. 

Природоохранная политика нашей страны отличается комплексным подходом, подразумевающим как принятие законов, так и разработку и реализацию национальных целевых программ, стратегий и концепций. Особое внимание при этом уделяется улучшению качества окружающей среды на территории с повышенной степенью риска для здоровья человека. В частности, это «Национальная Аральская Программа Туркменистана на 2021 – 2025 годы». Программа предусматривает три главных аспекта: экологический аспект, т.е. необходимость решать вопросы охраны окружающей среды усилиями всех стран региона; социально-экономический аспект, что предполагает принцип приоритета в охране здоровья и сохранения благоприятных условий жизни населения; политический аспект – решение экологических и гуманитарных вопросов является важнейшим фактором безопасности в регионе. Вопросы адаптации к климатическим изменениям заложены в основу «Национальной стратегии об изменении климата», принятой в новой редакции в 2019 году. Стратегия нацелена на принятие мер по адаптации к наблюдаемым и ожидаемым климатическим изменениям, и ограничению выбросов парниковых газов. В Стратегии также определены основные направления и приоритетные сектора для адаптации к изменению климата, намечены адаптационные мероприятия, направленные на снижение рисков, связанных с изменением климата. 

Как известно, в 2020 году Туркменистан присоединился к международной программе «Деревья в городах», объявленной Европейской экономической комиссией ООН для поддержки действий по борьбе с изменением климата в городах. Ежегодно по всей стране высаживаются миллионы саженцев лиственных, хвойных и плодовых пород. Принята Национальная лесная программа на 2021–2025 годы и План мероприятий по её реализации. В стране принят Национальный план действий по адаптации здоровья населения Туркменистана к изменению климата и его неблагоприятным последствиям на 2020–2025 годы. Национальная стратегия по развитию возобновляемой энергетики Туркменистана до 2030 года, Национальная программа по обеспечению здорового благополучия населения в Туркменистане на 2023–2028 годы. В стране на системной основе осуществляются работы по борьбе с опустыниванием, деградацией земель, по эффективному управлению водными ресурсами. 

При этом надо отметить, что все национальные стратегии и программы выстраиваются в контексте ратифицированных Туркменистаном основополагающих природоохранных конвенций ООН и международных соглашений. В частности, наша Страна является стороной Рамочной конвенции ООН об изменении климата и Парижского соглашения по климату. Наряду с этим, Туркменистан был инициатором принятия Генеральной Ассамблеей ООН двух резолюций «Сотрудничество между ООН и международным фондом спасения Арала» и выступает за утверждение специальной программы ООН по Аралу. Наша страна также выступает за создание действенных многосторонних механизмов сотрудничества для обеспечения экологической и техногенной безопасности на Каспийском море. На заседании 78-й сессии Генассамблеи ООН Туркменистан выступил с инициативой о создании в столице Туркменистана Регионального центра по климатическим технологиям для стран Центральной Азии. Чтобы увеличить свой вклад в глобальные усилия по борьбе с изменением климата Туркменистан ставит цель сократить выбросы парниковых газов на 20% в 2030 году относительно уровня выбросов 2010 года. Как известно, в декабре прошлого года в Дубае (ОАЭ) состоялась 28-я Конференция Сторон Рамочной конвенции ООН об изменении климата. Выступая на 28-й сессии Конференции Сторон Рамочной конвенции ООН об изменении климата, глава государства заявил о присоединении Туркменистана к Глобальному метановому обязательству и о готовности продолжать сотрудничество с международными организациями и странами-партнёрами в этом направлении. 

В Туркменистане для продвижения соответствующей деятельности работает межотраслевая комиссия, созданная на основе Постановления Президента Туркменистана в целях усиления контроля и оценки эффективности проводимой работы в различных отраслях экономики в области сокращения выбросов парниковых газов, включая метан. Во всех отраслях национальной экономики сегодня внедряются инновационные, ресурсосберегающие технологии, предпринимаются меры в целях повышения эффективности контроля за чистотой атмосферы, соответствия экологическим стандартам и требованиям строящихся заводов и фабрик, других объектов, которые в обязательном порядке проходят соответствующую экспертизу по их безопасности для окружающей среды. 

В целом Туркменистан поддерживает все основные экологические и природоохранные конвенции ООН. Совместно с Программой развития ООН, Программой ООН по окружающей среде, Глобальным Экологическим Фондом и другими авторитетными международными структурами на национальном и региональном уровнях реализуются десятки экологических программ и проектов. Масштабные мероприятия, осуществляемые в нашей стране, наглядно демонстрируют конструктивность и дальновидность проводимой уважаемым Президентом Сердаром Бердымухамедовым политики в области охраны природы и обеспечения экологической безопасности. 

Дженнет Овекова, 

депутат Меджлиса Туркменистана, 

член Комитета Меджлиса Туркменистана 

по законодательству и его нормам.

Türkmen halkynyň müňýyllyklaryň dowamynda kemala gelen maddy we ruhy gymmatlyklary, ynanç-adatlary, däp-dessurlary, ýol-ýörelgeleri ýurdumyzyň alyp barýan döwlet syýasatynyň, agzybirligimiziň, jebisligimiziň esasyny düzýär. Hemişe bolşy ýaly, watandaşlarymyz «Pähim-paýhas ummany Magtymguly Pyragy» ýylynyň mukaddes Remezan aýyny hem haýyr-sogaply işleriň sahawatyna, ýagşydan-ýagşy doga-dileglere beslediler. Mübärek aýyň dowamynda Ahal welaýatynyň Ak bugdaý etrabynyň Änew şäherinde Gahryman Arkadagymyzyň gatnaşmagynda täze Seýit Jemaleddin metjidiniň, şeýle-de mübärek Gadyr gijesiniň hormatyna Balkan, Daşoguz, Lebap we Mary welaýatlarynda täze gurlan metjitleriň jemagata gapylaryny giňden açmagy Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe belent ruhy-ahlak kadalarymyzyň, dini we dünýewi ygtykatlarymyzyň many-mazmun taýdan has-da baýlaşdyrylýandygynyň nobatdaky güwäsi boldy. 

Demokratik, hukuk, dünýewi döwletimizde Esasy Kanunymyza hem-de “Dine uýmak erkinligi we dini guramalar hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, raýatlaryň din azatlygy we dine uýmak erkinligi kepillendirilip, dine garaýşyna garamazdan, her bir adama deň hukuklar berilýär. Munuň özi ýurdumyzda halkyň medeni we ruhy durmuşyny ösdürmekde yslamyň taryhy ornunyň ykrar edilýändigine, beýleki dinleriň hormatlanýandygyna, dinara ylalaşygyň, dini sabyrlylygyň üpjün edilýändigine güwä geçýär. 

Türkmen halky kökleri asyrlaryň jümmüşine uzaýan milli ýörelgelerine ygrarly bolmak bilen, hemişe-de ruhy mukaddesliklere aýratyn sarpa goýup gelýär. Gahryman Arkadagymyz öz çykyşlarynda türkmenleriň milli däp-dessurlaryny, medeni gymmatlyklaryny saklap we gorap gelýän halkdygy, yslam dininiň bolsa halkymyzyň medeni gymmatlyklarynyň aýrylmaz bölegidigi, onuň adamlary halallyk, ynsanperwerlik, akýüreklilik ruhunda terbiýelemekde, ýagşylyga çagyrmakda ähmiýetiniň uludygy baradaky garaýyşlaryny beýan edýär. Milli Liderimiz bu gymmatlyklaryň ýokary aň-düşünjeli, ruhy hem ahlak taýdan ösen, sagdyn pikirli, sagdyn bedenli şahsyýetleri terbiýelemekdäki hyzmaty hakynda yzygiderli nygtaýar. Çünki milli ýörelgeler milleti birleşdirýän, jebisleşdirýän uly güýçdür. Türkmen halkynyň milli ýörelgelerine ygrarlylygyň Gahryman Arkadagymyzyň şahsyýetinde öz beýanyny tapýandygy bolsa örän buýsançly ýagdaýdyr. Häzirki döwürde şol ýörelgeler Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň baştutanlygynda mynasyp dowam etdirilip, ýurdumyzda ösüp gelýän ýaş nesilleri milli ruhda terbiýelemek babatda nusgalyk işler durmuşa geçirilýär. 

27-nji martda Ahal welaýatynyň Ak bugdaý etrabynyň çägindäki täze metjidiň açylyşynda sözlän sözünde hajy Arkadagymyz: «Nesip bolsa, ýakyn günlerde mukaddes Oraza aýynyň Gadyr gijesiniň hormatyna ýurdumyzyň ähli welaýatlarynda şunuň ýaly täze metjitler açylyp, olarda ýagşy doga-dilegler ediler» diýip, halkymyzy hoş habar bilen begendirdi. Sahawatly Gadyr gijesinde bolsa Balkanabat şäheriniň Hazar, Ruhubelent etrabynyň Ruhubelent, Hojambaz etrabynyň Döwletli, Sakarçäge etrabynyň Şatlyk şäherçelerinde gadymy hem-de häzirki zaman binagärlik däplerine laýyk gelýän täze metjitler ulanmaga berildi. Olarda berlen agzaçar sadakalarynda agzybirligimiz we jebisligimiz, abadançylygymyz, bagtyýarlygymyz üçin doga-dilegler edildi. Şeýle haýyr-sogaply işler hajy Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman hajy Serdarymyzyň ynsanperwer syýasatynyň ajaýyp miweleri bolup, halkymyzyň milli ýörelgelerine, däp-dessurlaryna, ruhy dünýäsine uly hormat-sarpanyň nyşanydyr. 

Baýrammyrat HAJYMÄMMEDOW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň Durmuş syýasaty 

baradaky komitetiniň agzasy.