Nirede parahatçylyk, asudalyk, bagtyýarlyk bar bolsa, şol ýerde çagajyklaryň şadyýan sesleri belentden ýaňlanýar. Olar biziň kalbymyzyň buýsanjy, dünýämiziň iň uly şatlykşowhuny, öýlerimiziň ýaraşygy, bagtyýar durmuşymyzyň gülgunçalary, ömrümiziň dowamaty.
Täze taryhy döwürde ösüşleriň röwşen ýolundan bedew bady bilen öňe barýan eziz Diýarymyzda ýetilen belent sepgitleriň hözirini görüp, erkana durmuşda ýaşaýan çagalar baradaky alada ýurdumyzda alnyp barylýan döwlet syýasatynyň esasy ugurlarynyň biridir. Çaga hukuklarynyň goragynyň binýadynyň berkden tutulyp, bu ugurdaky milli kanunçylygyň halkara hukugyň umumy ykrar edilen kadalaryna, döwrüň talabyna laýyklykda yzygiderli kämilleşdirilmegi bagtyýar nesilleriň bähbidinden ugur alýar. «Jemgyýetiň we döwletiň iň ýokary gymmatlygy adamdyr» diýip ykrar edýän Türkmenistanyň Konstitusiýasyna esaslanýan kanunçylyk namalarynda çaga hukuklarynyň goragynyň kanuny esaslarynyň, şeýle-de ýaş nesilleriň hemmetaraplaýyn ösüşiniň üpjün edilmegi meselelerine örän jogapkärli hem-de toplumlaýyn esasda çemeleşilýär. Esasy Kanunymyzyň 40-njy maddasynda: «Ata-eneler ýa-da olaryň ornuny tutýan adamlar çagalaryny terbiýelemäge, olaryň saglygy, ösüşi, okuwy barada alada etmäge, olary zähmete taýýarlamaga, kanunlara, taryhy we milli däp-dessurlara hormat goýmak medeniýetini olaryň aňyna ornaşdyrmaga hukuklydyrlar we borçludyrlar» diýlip berkidilýär. Milli kanunçylygymyzda Konstitusiýadan ugur alýan Türkmenistanyň Zähmet, Maşgala, Ýaşaýyş jaý, Ilaty durmuş taýdan goramak hakynda Kodeksleri, «Ýaşlaryň zähmet
çekmäge bolan hukugynyň kepillendirmesi hakynda», «Çaganyň hukuklarynyň döwlet kepillikleri hakynda», «Bilim hakynda», «Ýaşlar barada döwlet syýasaty hakynda», «Raýatlaryň saglygynyň goralmagy hakynda», «Ene süýdi bilen iýmitlendirmegi wagyz etmek we goldamak hakynda», «Hossarlyk we howandarlyk hakynda», «Durmuş hyzmatlary hakynda», «Türkmenistanyň «Arkadag» medalyny döretmek hakynda» Türkmenistanyň Kanunlary çagalygy goramagyň, bu ugurdaky işleri höweslendirmegiň kanuny hukuk esaslary bolup durýar. Bu Kanunlara esaslanýan milli strategiýalaryň, maksatnamalaryň we olary amala aşyrmak boýunça meýilnamalaryň kabul edilmegi, durmuşa ornaşdyrylmagy ýurduň geljegi bolan ýaş nesiller hakdaky aladanyň döwlet derejesindedigini tassyklaýar.
«Çaganyň hukuklarynyň döwlet kepillikleri hakynda» Türkmenistanyň Kanunynyň 6-njy maddasynda: «Çaganyň iň gowy bähbitleriniň üpjün edilmegi onuň bähbitleri babatda döwlet syýasatynyň ileri tutulýan ugry bolup durýar» diýlip bellenilýär. Bu Kanunda çaganyň azatlyklary, borçlary, gowy ýaşamaga, mynasyp terbiýelenmäge, şahsy aýratynlyga we durmuş taýdan goralmaga, ýaşaýyş jaýyna, maşgalada ýaşamaga, saglygyny goramaga, bilim almaga hukuklary anyk kesgitlenýär.
Türkmenistanyň Maşgala kodeksiniň 12-nji babynda çaganyň hukuklary, ata-enäniň olar babatdaky hukuklary we borçlary giňişleýin beýan edilip, körpe nesliň hukuklary hakdaky Konwensiýanyň kadalary öz beýanyny tapýar. Ýaş nesliň ýaşaýyş-durmuş şertlerini mundan beýläk-de gowulandyrmak, çagalary okatmak, durmuşa taýýarlamak, döwrebap dynç alşyny guramak, olar bilen geçirilýän terbiýeçilik işleriniň hilini has-da ýokarlandyrmak, ýurdumyzyň halkara şertnamalar esasynda çaga hukuklaryny üpjün etmek barada öz üstüne alan borçnamalaryna ygrarlydygyny beýan etmek maksady bilen, 2023-nji ýylda döwlet Baştutanymyzyň Karary bilen «Türkmenistanda çagalaryň hukuklaryny durmuşa geçirmek boýunça 2023 - 2028-nji ýyllar üçin Hereketleriň Milli meýilnamasynyň» tassyklanmagy çagalar hakyndaky aladalaryň üns merkezinden düşürilmeýändiginiň ýene-de bir güwäsine öwrüldi.
Türkmenistan 1994-nji ýylda BMG tarapyndan kabul edilen «Çaganyň hukuklary hakynda Konwensiýany» tassyklamak bilen, ösüp gelýän nesilleriň hemmetaraplaýyn kämilleşmegi üçin oňaýly şertleri üpjün etmäge işjeň gatnaşýandygyny nobatdaky gezek aýdyň görkezdi. BMG-niň Çagalar gaznasy bilen hyzmatdaşlygyň iş meýilnamalaryna laýyklykda, ýaş nesliň abadançylygyny üpjün etmek boýunça bilelikde alnyp barylmaly işleriň meýilleşdirilmegi bu ugurdan gatnaşyklarymyzy has-da berkidýär. Türkmenistanyň BMG-niň çaga hukuklary we bähbitleri babatda esasy ýörelgelerine ygrarlydygyny iş ýüzünde görkezmegi ÝUNISEF-niň uly goldawyna eýe bolýar. Munuň şeýledigini milli kanunçylygyň kämilleşdirilişi, meýilnamalaryň çäklerinde ýerine ýetirilýän toplumlaýyn çäreler, şeýle hem Türkmenistanyň 2024 — 2026-njy ýyllar üçin ÝUNISEF-niň Ýerine ýetiriji geňeşiniň agzalygyna saýlanmagy hem doly tassyklaýar. Ýurdumyzda çagalaryň şu güni, nurana geljegi barada alnyp barylýan işler BMG tarapyndan kabul edilen 2030-njy ýyla çenli döwür üçin Gün tertibinde kesgitlenen Durnukly ösüş maksatlarynyň «Sagdyn durmuşy üpjün etmek we hemmeler üçin islendik ýaşda abadançylyga ýardam etmek» atly üçünji maksadyna ýetmekde aýratyn ähmiýete eýedir.
Gahryman Arkadagymyzyň hem-de hormatly Prezidentimiziň tagallalary bilen eneleriň we çagalaryň hukuklaryny goramaga gönükdirilen hukuk resminamalarynyň kabul edilmegi, olaryň döwrüň talabyna görä kämilleşdirilip durulmagy, paýtagtymyzda, Arkadag şäherinde welaýat merkezlerinde çaganyň we enäniň saglygyny goraýan «Ene mähri» merkezleriniň hereket etmegi, çaganyň irki döwürden hemmetaraplaýyn kadaly ösüşini, ajaýyp durmuşyny üpjün etmekde zerur şertleriň döredilmegi, şeýle hem köp çagaly maşgalalara durmuş ýeňillikleriniň berilmegi mähriban halkymyzy guwandyrýar we buýsandyrýar.
Çagalaryň jemgyýetde öz ornuny tapmagynda, olaryň saglygyny goramakda, bagtyýar durmuşyny üpjün etmekde, ýurduň ösüşlerine öz goşantlaryny goşmagyna höweslendirmekde, ähli taraplaýyn ösüşini üpjün etmäge zerur şertleri döretmekde Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasy tarapyndan nusgalyk işleriň alnyp barylýandygyny aýratyn bellemek gerek. Ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplygynyň şanly 30 ýyllygyna beslenýän Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynda bu gaznanyň döredilmeginiň 4 ýyllygy mynasybetli Arkadag şäherinde «Parahatçylyk we ynanyşmak ýyly: çagalaryň hatyrasyna halkara işiniň ösüşi» atly maslahat geçirildi. Bu çäre hemaýata mätäç çagalaryň ykbalyna, olaryň nurana geljeginiň üpjün edilmegine örän jogapkärli hem-de toplumlaýyn esasda çemeleşilip, ýaş nesil barada edilýän çynlakaý tagallalaryň halkara derejede uly goldawa eýe bolýandygyny aýdyň şöhlelendirdi.
Birleşen Milletler Guramasynyň çagalaryň hukuklary we bähbitleri babatda esas goýujy maksatlaryna, ýörelgelerine ygrarlylygyň beýany hökmünde ýurdumyzyň resmi baýramçylyklarynyň sanawyna girizilen Çagalary goramagyň halkara güni 1-nji iýunda, bütin dünýäde bolşy ýaly, eziz Diýarymyzda hem giňden bellenildi. Bu senäniň şanyna ýurdumyzyň ähli künjeklerinde medeni-köpçülikleýin çäreler, döredijilik bäsleşikleri, sport ýaryşlary guraldy.
Bilşimiz ýaly, tomus paslynyň gelmegi bilen, mekdep okuwçylary dynç alyş möwsümine gadam basýar. Tomsuň güneşli günlerinde ýurdumyzyň ähli sebitlerinde hereket edýän çagalar sagaldyş we dynç alyş merkezlerinde ýaş türkmenistanlylaryň sapaly dynç, döwrebap bilim-terbiýe almagy, sagdyn ösmegi üçin ähli şertler döredilen. Munuň özi körpeleriň arzuwynyň hasyl bolýan ýurdunda maşgala institutlarynyň döwlet bilen gatnaşyklarynyň has berkemegine mümkinçilik berýän şertlerdir. Awazada, Gökderede we welaýat merkezlerinde gurlan dynç alyş we sagaldyş merkezlerinde çagalaryň müňlerçesi wagtyny şatlykly hem manyly geçirýär.
Körpeleriň arzyly islegleriniň hasyl bolýan şeýle ajaýyp zamanasynda bagtyýar çagalygyň ýurdy hökmünde ykrar edilen eziz Watanymyzyň ýaş nesliniň okamagy, öwrenmegi üçin ajaýyp mümkinçilikleri we şertleri döredip berýän Gahryman Arkadagymyza we hormatly Prezidentimize il-halkymyz tüýs ýürekden alkyş aýdýar.
Nepes ROZYÝEW,
Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty, Ylym, bilim, medeniýet we ýaşlar syýasaty baradaky komitetiniň agzasy.