Ýurdumyzda daşky gurşawy goramak, ekologik abadançylygy üpjün etmek babatda alnyp barylýan giň gerimli işler, ilkinji nobatda, adamlaryň sagdyn ýaşaýşy, arassa howadan dem almagy, uzak ömür sürmegi bilen bagly belent maksatlaryň durmuşa geçirilmegine gönükdirilendir. Türkmenistanda her ýylyň 5­nji iýunynda Daşky gurşawy goramagyň bütindünýä gününiň giňden bellenilmegi­de ata Watanymyzda bu ugurdaky möhüm wezipelere uly ähmiýet berilýändigini görkezýär. Hemişelik Bitaraplygymyzyň 30­ýyllygy giňden bellenilýän şanly ýylda bu ählumumy baýram mynasybetli paýtagtymyzda geçirilen «Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynda daşky gurşawy goramak boýunça öňde duran wezipeler we halkara hyzmatdaşlyk» atly ylmy­amaly maslahatda hem şeýle möhüm meseleler, wajyp wezipeler bilen bagly çykyşlara uly orun berildi. Biz ylmy­amaly maslahata gatnaşyjylaryň käbiriniň pikir­garaýyşlaryny okyjylara ýetirmegi makul bildik.

Serdar GAÝYPOW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň Daşky gurşawy goramak, tebigatdan peýdalanmak we agrosenagat toplumy baradaky

komitetiniň başlygy:

  - Peder ýoluny mynasyp dowam edýän hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda daşky gurşawy goramak, tebigy baýlyklary rejeli peýdalanmak, ekologik abadançylygy üpjün etmek, biologik köpdürlüligi ylmy 

taýdan öwrenmek we gorap saklamak, çölleşmä garşy göreşmek, howanyň üýtgemeginiň öňüni almak we oňa uýgunlaşmak boýunça milli, sebitleýin hem-de halkara derejelerde giň gerimli işler maksatnamalaýyn esasda üstünlikli durmuşa geçirilýär. Şol işleriň kanunçylyk binýady-da yzygiderli döwrebaplaşdyrylýar. Döwletimiziň alyp barýan içeri we daşary syýasatynyň özenini düzýän energetika, ekologiýa, suw diplomatiýalaryna aýratyn ähmiýet berilýär. Esasy Kanunymyzda ilatyň sagdyn ýaşaýyş şertlerini üpjün etmek, daşky gurşawy goramak we onuň durnukly ýagdaýyny saklamak maksady bilen, tebigy baýlyklaryň rejeli peýdalanylyşyna gözegçilik etmek boýunça kadalar berkidilendir. Döwletimiz ekologiýa syýasatyny iş ýüzünde durmuşa geçirmek boýunça anyk çäreleri görmek bilen, ilkinji nobatda, bu ugurdaky işleri kadalaşdyrýan ygtybarly hukuk binýadyny döredýär. Bu ugurda Türkmenistanyň Kanunlarynyň 20-den gowragy hereket edýär we olar yzygiderli döwrebaplaşdyrylýar. Täze Kanunlaryň kabul edilmegi bilen, olaryň üsti ýetirilýär. 

     BMG-niň Howanyň üýtgemegi baradaky Çarçuwaly konwensiýasynyň maslahatlaryny nazara almak bilen, bu guramanyň Ösüş maksatnamasynyň işjeň goldamagynda ýurdumyz howa boýunça Pariž ylalaşygy esasynda Türkmenistanyň Milli derejede kesgitlenen goşandyny (NDC) taýýarlady we ony 2022-nji ýylyň maýynda tassyklady. Bu strategik resminamada 2030-njy ýylda parnik gazlarynyň zyňyndylaryny, 2010-njy ýylyň derejesine görä, 20 göterim azaltmak göz öňünde tutulýar. 2023-nji ýylda ýurdumyzda Metan zyňyndy gazlaryny azaltmak boýunça ýokary derejeli pudagara topar döredildi. Şol ýylyň dekabrynda bolsa BMG-niň Howanyň üýtgemegi baradaky Çarçuwaly konwensiýasyna gatnaşyjy taraplaryň 28-nji maslahatynda Türkmenistan Ählumumy metan borçnamasyna goşulandygyny resmi taýdan yglan etdi. Howada metan zyňyndylaryny azaltmak boýunça daşary ýurt döwletleri we halkara guramalar bilen hyzmatdaşlyk etmegiň “Ýol kartasy” kabul edildi. Bu işleriň netijesinde, diňe 2024-nji ýylyň ahyryna çenli Türkmenistanda metan zyňyndylarynyň 11 göterim azaldylmagy gazanyldy. Merkezi Aziýa ýurtlary üçin ştab-kwartirasy Aşgabatda ýerleşjek howanyň üýtgemegi bilen bagly tehnologiýalar boýunça sebit merkeziniň döredilmegi barada öňe süren başlangyçlary Türkmenistanyň borçnamadan gelip çykýan şertleri ýerine ýetirmäge gönükdirilen taslamalardyr maksatnamalar babatda halkara guramalar, hyzmatdaş döwletler bilen netijeli işleri alyp barýandygynyň güwäsidir.

     Her ýyl ýurdumyzda hormatly Prezidentimiziň Permany bilen bellenilýän Gurban baýramy halkymyzyň agzybirligini we jebisligini has­da berkidýär. Ol hoşmeýillilige, mähribanlyga we

ýagşylyga çagyryp, adamlaryň köňlüni päkleýär. 

     Gahryman  Arkadagymyz «Ömrümiň manysy» atly eserinde: «Gurban baýramy günlerinde hiňňildik uçmak uly şadyýanlygy, ruhubelentligi döredýär. «Hiňňildik uçmak bilen günäleriň dökülýär» diýen gadymy ynanç şu günlerde-de ýaşaýar. Hiňňildik uçulýan ýerlerde joşgunly aýdym sazlar belentden ýaňlanýar. Adamlar, aýratyn hem, ýaşlar ol ýerlere köpçülikleýin barýarlar. Bu ýagdaýlar adamlara uly lezzet berýär, ruhubelentlik paýlaýar, olaryň birek­birek bilen gatnaşygyny, agzybirligini berkidýär» diýip belleýär. 

     Türkmen topragynda gadymdan bäri aýratyn sarpalanýan bu baýramçylyk milli senenamamyzyň ähmiýetli seneleriniň sanawyna girizilmegi bilen, ata­babalarymyzyň ajaýyp däplerini dowam edýän halkymyz ony şatlyk bilen garşy alýar. Şol günler täze egin­eşikler geýilýär, öý içerä serenjam berilýär, her bir öýde myhmanlar üçin datly tagamlar taýýarlanylýar. Gatlama, ýagly petir, çelpek, maýaly petir, pişme, owmaç ýaly dürli nygmatlar bereketli saçaklarymyzda bol bolýar. Myhmanlara palaw, dograma, ýarma, çekdirme, gowurma ýaly milli tagamlar hödürlenýär.

     Türkmen halkynyň ruhy­ahlak gymmatlyklaryna kybap gelýän, hoşniýetliligi, päk ýürekliligi we ynsanperwerligi ündeýän Gurban baýramyny ýokary ruhubelentlikde bellemäge ähli mümkinçilikleri döredýän, milli däp­dessurlarymyza aýratyn ähmiýet berýän türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň hem­de hormatly Prezidentimiziň janlary sag, ömürleri uzak bolsun! Gurbanlygyňyz kabul bolsun, eziz ildeşler!

Ýakup ATABAÝEW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty, Mejlisiň Halkara we 

parlamentara aragatnaşyklar baradaky komitetiniň agzasy.

     Ýer ýüzünde parahatçylygy we ynanyşmagy pugtalandyryp, dünýä halklarynyň, bütin adamzadyň bähbidine köpugurly hyzmatdaşlygy ösdürýän hemişelik Bitarap Türkmenistanyň halkara abraýy barha artýar. Häzirki döwürde ýurdumyz dünýä döwletleri bilen diňe bir däp bolan gatnaşyklary berkitmek bilen çäklenmän, eýsem, dünýäniň çar künjüne dost-doganlygyň, hoşniýetli hyzmatdaşlygyň köprülerini gurýar. Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynyň 1-2-nji iýunynda hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Mongoliýa amala aşyran ilkinji döwlet sapary hem şol hakykaty aýdyňlygy bilen tassyklaýar. Bu sapar soňky ýyllarda yzygiderli ösdürilýän türkmen-mongol gatnaşyklarynyň has-da ilerledilmeginde nobatdaky möhüm ädime öwrülip, söwda-ykdysady hem-de medeni-ynsanperwer ugurlardaky hyzmatdaşlygyň täze gözýetimlerine ýol açdy. Bu barada türkmen wekiliýetiniň düzüminde bolan wekiller şeýle gürrüň berýärler:

Maksat KULYÝEW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň Halkara we parlamentara aragatnaşyklar baradaky komitetiniň başlygy:

   — Hormatly Prezidentimiz Mongoliýa bolan döwlet saparynyň çäklerinde bu ýurduň milli parlamentiniň — Beýik Döwlet Huralynyň Başlygy Daşzegwiýn Amarbaýasgalan bilen duşuşdy. Onda döwletara gatnaşyklaryň şertnama-hukuk binýadyny pugtalandyrmagyň möhümdigi bellenilip, iki ýurduň arasyndaky syýasy-diplomatik, söwda-ykdysady, medeni-ynsanperwer hyzmatdaşlygy giňeltmegi parlamentler derejesinde goldamagyň maksadalaýykdygyna üns çekildi.

    Türkmenistanyň Mejlisinde Mongoliýanyň Beýik Döwlet Huraly bilen parlamentara dostluk topary döredildi. Häzirki wagtda Türkmenistanyň Mejlisiniň Mongoliýanyň Beýik Döwlet Huraly bilen parlamentara gatnaşyklaryň çäklerinde birnäçe maksadalaýyk işleri alyp barmak göz öňünde tutulýar. Hususan-da, parlament wekiliýetleriniň ikitaraplaýyn iş saparlaryny guramak, parlamentara dostluk toparlarynyň işini kämilleşdirmek, ugurdaş komitetleriň arasynda kanunçykaryjylyk işi boýunça tejribe alyşmagy guramak hem-de ýaş parlamentarileriň, zenan deputatlaryň işjeň hyzmatdaşlygyny ýola goýmak meýilleşdirilýär. 

      Şu ýylyň awgustynda «Awaza» milli syýahatçylyk zolagynda BMG-niň deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar boýunça üçünji halkara maslahatynyň çäklerinde parlamentara forumy geçirmek meýilleşdirilýär. Mongoliýanyň Beýik Döwlet Huralynyň Başlygynyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet foruma gatnaşmaga çagyryldy.

Guwançmyrat AGAÝEW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň Ykdysady meseleler baradaky komitetiniň başlygy:

— Hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedowyň Mongoliýanyň döwlet Baştutany Uhnaagiýn Hurelsuh bilen geçiren ýokary derejedäki duşuşygynda syýasy, ykdysady, söwda, medeni-ynsanperwer ulgamlarda hyzmatdaşlyk etmek meseleleriniň giň toplumy ara alnyp maslahatlaşyldy. Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň ykdysadyýetiň möhüm pudagy bolan ulag ulgamyndaky hyzmatdaşlyga ünsi çekip, bu ugurda tagallalary birleşdirmek üçin uly mümkinçilikleriň bardygyny hem-de Türkmenistanyň ýurtlaryň ençemesiniň çäklerini öz içine alýan utgaşdyrylan ulag-logistika geçelgelerini döretmek boýunça iri taslamalary durmuşa geçirmegi maksat edinýän «Beýik Ýüpek ýoluny dikeltmek» başlangyjyny öňe sürendigini bellemegi diýseň möhüm ähmiýete eýedir. 

     Deňze çykalgasy bolmadyk ýurtlaryň biri bolan Mongoliýanyň hem ulag ulgamyndaky maksatlarynyň biziň döwletimiziňki bilen kybapdaşdygyny bellemek gerek. Mongoliýanyň başlangyjy bilen «Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin Halkara barlag merkezini döretmek hakynda köptaraplaýyn ylalaşygyň» işlenip düzülmegi muňa aýdyň şaýatlyk edýär. Türkmenistanyň şu ýylyň aprel aýynda «Deňze çykalgasy bolmadyk ösüp barýan ýurtlar üçin Halkara barlag merkezini döretmek hakynda köptaraplaýyn ylalaşyga» resmi taýdan goşulmagy döwletimiziň Ulan-Batorda ýerleşýän bu merkez bilen işjeň özara hyzmatdaşlyk etmäge ygrarlydygyny görkezýär. 

     Söwda-ykdysady, ýeňil senagat, ylym-bilim, medeniýet we saglygy goraýyş ulgamlarynda iki ýurduň arasyndaky gatnaşyklary pugtalandyrmaga gönükdirilen resminamalaryň 14-sine gol çekilmegi hormatly Prezidentimiziň Mongoliýa döwlet saparynyň örän netijeli geçendiginiň güwäsidir. Döwlet saparynyň çäklerindäki Türkmen-mongol işewürler forumy hem döwletara dialogyň täze tapgyrynda söwda-ykdysady hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlaryny kesgitlemäge, maýa goýum hyzmatdaşlygynyň we bilelikdäki taslamalary durmuşa geçirmegiň mümkinçilikleri barada pikir alyşmaga bagyşlandy. Forumda Mongoliýanyň işewür toparlary Türkmenistanyň ykdysadyýetini ösdürmegiň ileri tutulýan ugurlary hem-de bu babatda durmuşa geçirilýän toplumlaýyn maksatnamalar we özgertmeler bilen tanyşdyryldy. Işewürler forumynyň netijeleri boýunça ikitaraplaýyn resminamalaryň birnäçesine gol çekilmegi özara bähbitli ykdysady gatnaşyklara täze itergi bermekde uly ähmiýete eýedir. 

     Taryhy sapar dünýä döwletleriniň Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanyň alyp barýan syýasatyny işjeň goldap, ýurdumyz bilen uzak geljegi nazarlaýan gatnaşyklary yzygiderli berkitmäge uly gyzyklanma bildirýändigini aýdyňlygy bilen tassyklady.

    Сегодня уже ни у кого не вызывает сомнения, что благополучие стран и народов во многом неразрывно связано с сохранением и уважением к окружающей нас природе. Мы, люди, являемся её неотделимой частью, и всё, что происходит с природой, непосредственно отражается на нашей жизни. Особое звучание тема обеспечения экологического благополучия получила вследствие глобального изменения климата и связанных с этим социальных проблем. Всё это обуславливает необходимость чёткого правового регулирования в сфере природопользования и экологии. О том, какой потенциал имеет законодательство Туркменистана для осуществления природоохранной политики, в интервью корреспонденту «НТ» рассказала депутат Меджлиса Туркменистана, член Комитета по законодательству и его нормам Дженнет Овекова.

    «НТ»: В Конституции Туркменистана прописано, что каждый человек имеет право на благоприятную для жизни и здоровья окружающую среду, достоверную информацию о её состоянии и на возмещение вреда, причинённого здоровью и имуществу в результате нарушения экологического законодательства или стихийных бедствий. Государство контролирует рациональное использование природных богатств в целях защиты и обеспечения здоровых условий жизни населения, охраны и сохранения стабильного состояния окружающей среды. Таким образом, можно утверждать, что вопросы экологии и охраны окружающей среды в нашей стране подняты на самый высокий уровень правового регулирования?

   – Безусловно. Более того, важно также отметить, что Туркменистан выстраивает природоохранную политику исходя из двух основополагающих конституционных принципов, а именно: высшей ценностью общества и государства в Туркменистане является человек, его жизнь, здоровье, безопасность. И второй, все природные богатства – это наше национальное достояние. 

     «НТ»: Исходя из сказанного, какие задачи поставлены во главу экологической и природоохранной политики? 

   – Главное, это обеспечить благоприятную для здоровья и жизни человека окружающую среду. Кроме того, задача состоит в том, чтобы рачительно использовать природные ресурсы и сохранить природу для следующих поколений. Немаловажным является развивать плодотворное региональное и международное сотрудничество в этой области. 

     «НТ»: С обретением независимости одним из первых законов в области природоохранных мер был Закон «Об охране природы». Данным законом предусматривается целый ряд запретных мероприятий для сохранения окружающей среды, регламентируется контроль и ответственность за экологические правонарушения. Как с тех пор развивалось природоохранное законодательство Туркменистана? 

        –Стратегическими приоритетами в сфере природоохранной политики определены водные и земельные ресурсы, предотвращение загрязнения воздуха и истощения озонового слоя и промышленного загрязнения, сохранение биоразнообразия; решение проблем деградации природной среды Приаралья. В этом направлении и развивалось законодательство страны. В Туркменистане также введено обязательное экологическое страхование для осуществляющих экологически опасные виды деятельности учреждений, предприятий, организаций независимо от форм собственности, в том числе иностранных юридических лиц, их филиалов, представительств, а также физических лиц, занимающихся предпринимательской деятельностью без образования юридического лица. Принятые законы способствуют установлению правовых, экономических, социальных и организационных норм сохранения окружающей среды, рационального использования природных ресурсов, обеспечивают сбалансированное гармоничное развитие отношений между человеком и природой, гарантируют права граждан на благоприятную окружающую среду. В целом можно сказать, что экологическое и природоохранное законодательство страны охватывает комплекс вопросов соответствующей деятельности, регламентирует права, функции, полномочия и меры ответственности государственных органов и хозяйствующих субъектов, а также применение экономических механизмов для рационального природопользования. 

    «НТ»: Природоохранная политика Туркменистана отличается комплексным подходом, что подразумевает как принятие законов, так и разработку, и реализацию национальных целевых программ, стратегий и концепций. Прокомментируйте основные из них. 

  – Глобальным вызовом XXI века является изменение климата. В этом плане отмечу «Национальную стратегию об изменении климата», принятую в новой редакции в 2019 году. Она нацелена на принятие мер по адаптации к наблюдаемым и ожидаемым климатическим изменениям и ограничению выбросов парниковых газов. В Стратегии также определены основные направления и приоритетные сектора для адаптации к изменению климата, намечены адаптационные мероприятия, направленные на снижение рисков, связанных с изменением климата. Стратегия призвана стимулировать подготовку экономики страны к возможным последствиям изменения климата путём повышения экономической, продовольственной, водной и экологической безопасности. 

    Особое внимание в Туркменистане уделяется улучшению качества окружающей среды на территории с повышенной степенью риска для здоровья человека. В этом плане отмечу «Национальную Аральскую Программу Туркменистана на 2021 – 2025 годы». Она была разработана по инициативе Президента Туркменистана на основе положений Конституции Туркменистана и в соответствии с целями и приоритетами Президентских программ социально-экономического развития страны. Программа предусматривает три главных аспекта: экологический, т.е. необходимость решать вопросы охраны, окружающей среды усилиями всех стран региона; социально-экономический, что предполагает принцип приоритета в охране здоровья и сохранения благоприятных условий жизни населения; политический аспект предопределён тем, что решение экологических и гуманитарных вопросов является важнейшим фактором безопасности в регионе. Главной целью Национальной Аральской Программы Туркменистана является улучшение экологической и социально-экономической обстановки и минимизация последствий аральской катастрофы на территории Туркменистана, то есть обеспечение благоприятных условий для жизнедеятельности человека. 

    «НТ»: Туркменистан присоединился ко многим основополагающим природоохранным Конвенциям ООН и уделяет большое внимание международному сотрудничеству в этой области. 

  – В целом Туркменистан поддерживает все основные экологические и природоохранные конвенции ООН. Совместно с Программой развития ООН, Программой ООН по окружающей среде, Глобальным экологическим фондом и другими авторитетными международными структурами на национальном и региональном уровне реализуются десятки экологических программ и проектов. 

    Туркменистан является стороной Рамочной конвенции ООН об изменении климата и Парижского соглашения по климату. Наряду с этим Туркменистан был инициатором принятия Генеральной Ассамблеей ООН двух Резолюций «Сотрудничество между ООН и Международным фондом спасения Арала» и выступает за утверждение специальной программы ООН по Аралу. Наша страна также выступает за создание действенных многосторонних механизмов сотрудничества для обеспечения экологической и техногенной безопасности на Каспийском море.

    Туркменистан также выступает с инициативой о создании в Ашхабаде Регионального центра по климатическим технологиям для стран Центральной Азии. Чтобы увеличить свой вклад в глобальные усилия по борьбе с изменением климата, Туркменистан ставит цель сократить выбросы парниковых газов на 20 процентов в 2030 году относительно уровня выбросов 2010 года. Туркменистан также присоединился к международной программе «Деревья в городах», объявленной Европейской экономической комиссией ООН для поддержки действий по борьбе с изменением климата в городах. Ежегодно по всей стране высаживаются миллионы саженцев лиственных, хвойных и плодовых пород. Успешно реализуются Национальная лесная программа на 2021–2025 годы, Национальный план действий по адаптации здоровья населения Туркменистана к изменению климата и его неблагоприятным последствиям на 2020–2025 годы. Кроме того, действует Национальная стратегия по развитию возобновляемой энергетики Туркменистана до 2030 года, Национальная программа по обеспечению здорового благополучия населения в Туркменистане на 2023–2028 годы. В стране на системной основе осуществляются работы по борьбе с опустыниванием, деградацией земель, по эффективному управлению водными ресурсами.

   Сохранению экологического благополучия всесторонне способствует наращивание научно-технического потенциала страны. Во все отрасли национальной экономики внедряются инновационные, ресурсосберегающие технологии, принимаются меры в целях повышения эффективности контроля за чистотой атмосферы, соответствия экологическим стандартам и требованиям строящихся заводов и фабрик, других объектов, которые в обязательном порядке проходят соответствующую экспертизу по их безопасности для окружающей среды. 

    «НТ»: Таким образом, мы можем констатировать, что в области экологии и охраны окружающей среды в Туркменистане решаются серьёзные и масштабные задачи. Все национальные преобразовательные программы в экономическом секторе и социальной сфере самым тесным образом увязаны с экологической составляющей как неотъемлемым условием благополучной во всех отношениях жизни людей.

     Adam tebigatda dogulýar, ýaşaýar we kemala gelýär. «Toprak her bir janly­jandaryň ösüşi üçin iň esasy serişdedir. Onuň içinde ýaşaýyş üçin ähli zerur maddalar bar» diýýän Lukman Hekim hem ýaşaýyş üçin ähli gymmatlyklaryň tebigatdan alynýandygyny nygtaýar. Adam ähli barlyklaryny tebigatdan alýar. 

     Pederlerimiz jandarlaryňdyr guşlaryň, Günüňdir ýyldyzlaryň hereketinden hem howanyň nähili boljakdygyny, pasyllaryň nähili geljekdigini anyklamagy başarypdyrlar. Mysal üçin, awgustyň aýagyna, sentýabryň başyna durnalar göç ýasap başlasa, onda güýzüň sowuk, gyşyň uzak boljakdygyny, asmanda ýyldyzlar seýrek görünse, ertesi howanyň bulaşjakdygyny bilipdirler. 

    Geçmişde «Bag eken baky ýalkanar», «Bir nahal ekseň, ýaşyň baky», «Bag­ekeniňki, ýap­çekeniňki», «Bag-barsyz bolmaz, at­timarsyz», «Saýany­ekmedik, salkynda ýatmaz», «Ýüz agaç eken oduna gitmez» diýen ýaly tebigat bilen baglanyşykly nakyllary döreden türkmen halky, häzirki döwürde hem tebigata aýawly çemeleşip, onuň maddy barlyklaryny geljek nesillere ýetirmekde uly tagallalar edýär. 

     2014­nji ýylda kabul edilen «Tebigaty goramak hakynda» Türkmenistanyň Kanuny bolsa, tebigaty goramagyň hukuk, ykdysady we guramaçylyk esaslaryny kesgitlemek bilen, ekologiýa howpsuzlygyny üpjün etmäge, hojalyk we beýleki işleriň tebigy ekologiýa ulgamlara zyýanly täsiriniň öňüni almaga, biologik dürlüligi gorap saklamaga we tebigy serişdeleri rejeli peýdalanmaga gönükdirilendir. Milli kanunçylygymyzda «Türkmenistanyň Tokaý kodeksi», «Türkmenistanyň Suw kodeksi» ýaly möhüm hukuk resminamalarymyz bilen birlikde «Atmosfera howasyny goramak hakynda», «Aw awlamak we aw hojalygyny ýöretmek hakynda», «Ozon gatlagyny goramak hakynda», «Agyz suwy hakynda», «Balyk tutmak we suwuň biologik serişdelerini gorap saklamak hakynda», «Aýratyn goralýan tebigy ýerler hakynda», «Ösümlik dünýäsi hakynda», «Haýwanat dünýäsi hakynda», «Ekologiýa seljermesi hakynda», «Galyndylar hakynda», «Ösümlikleri goramak hakynda», «Ekologiýa howpsuzlygy hakynda», «Ekologiýa seljermesi hakynda», «Ekologiýa maglumaty hakynda», «Ösümlikleriň karantini hakynda» Türkmenistanyň kanunlary ýurdumyzyň tebigy baýlyklaryny goramaga, üznüksiz köpelmegine we peýdalanmak babatdaky gatnaşyklary düzgünleşdirmäge we ýaşaýan tebigy gurşawynyň şertlerinde olaryň aýalyp saklanylmagyny üpjün etmäge gönükdirilendir. Mundan başga­da ýurdumyz BMG­niň Howanyň üýtgemegi baradaky Çarçuwaly konwensiýasynyň, Çölleşmäge garşy göreş, Biologik dürlülik, Ozon gatlagyny goramak, Howply galyndylaryň serhetüsti daşalyşyna we çykarylyşyna gözegçilik etmek baradaky konwensiýalaryň we beýleki köpsanly halkara ylalaşyklaryň çäklerinde ekologiýa meselelerini çözmek babatda möhüm ähmiýeti bolan maksatnamalary durmuşa geçirýär.

     Türkmenistanyň ekologiýa başlangyçlaryny durmuşa geçirmek hem hyzmatdaşlygyň möhüm ugrudyr. Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasynyň Ösüş maksatnamasy, Daşky gurşaw boýunça maksatnamasy we Azyk we oba hojalygy boýunça guramasy ýaly ýöriteleşdirilen edaralary bilen birlikde, Ählumumy ekologiýa gaznasy, Araly halas etmegiň halkara gaznasy, Merkezi Aziýanyň Sebitleýin ekologiýa merkezi, Germaniýanyň Halkara hyzmatdaşlyk boýunça jemgyýeti ýaly halkara guramalar işjeň hyzmatdaşlykda bolup, ählumumy meseleleri çözmekde möhüm tagallalary durmuşa geçirýär.

    Ýurdumyzda ekologiýa diplomatiýasyny üstünlikli durmuşa geçirýän Gahryman  Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman  Serdarymyzyň janlary­sag, işleri rowaç, döwletli tutumlary hemişe üstünliklere beslensin!

Orazgeldi SAPAROW, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty, 

Mejlisiň Daşky gurşawy goramak, tebigatdan peýdalanmak 

we agrosenagat toplumy baradaky komitetiniň agzasy.

     Hemişelik Bitaraplygynyň 30­ýyllyk şanly toýuna beslenýän eziz Watanymyz durmuşyň ähli ugurlary boýunça uly üstünliklere eýe bolýar, täze sepgitlere tarap bedew bady bilen öňe barýar. Hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda hemişelik  Bitarap döwletimiziň  halkara abraýy has­da artýar. Garaşsyz ýurdumyz ata­babalarymyzyň ajaýyp däp­dessurlaryna, dost­doganlyk ýörelgelerine gyşarnyksyz eýermek bilen, oýlanyşykly we pähim­paýhasly, hoşniýetli daşary syýasaty alyp barýar.

     Häzirki döwürde halkymyzyň parahatçylyk söýüjilik ýörelgeleri dünýä ýaýylýar. Şunda ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplygynyň orny aýratyn ähmiýete eýedir. Çünki hemişelik Bitaraplyk syýasatyny üstünlikli durmuşa geçirýän ýurdumyz bu günki­günde sebitiň we dünýäniň parahatçylygy ugrunda tagallalary edýär. Ýurdumyzyň BMG­niň Baş Assambleýasynyň 79­njy mejlisiniň wise-başlyklygyna saýlanmagy, Türkmenistanyň başlangyjy bilen, Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan “2025­nji ýyl Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” hem-de “Merkezi Aziýa- parahatçylyk,ynanyşmak we hyzmatdaşlyk zolagy” atly Kararnamalaryň biragyzdan kabul edilmegi aýratyn bellärliklidir. Hut şu buýsandyryjy maglumatlar hem türkmen Bitaraplygynyň dünýäde we sebitde parahatçylygyň asylly ýörelgesini rowaçlandyrýandygyny beýan edýär. 

     Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzyň alyp barýan hoşniýetli daşary syýasatynyň esasy ýörelgesi Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 1995­nji ýylyň 12­nji dekabrynda we 2015­nji ýylyň 3­nji iýunynda hem­de 2025­nji ýylyň 21­nji martynda «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy» atly kabul eden Kararnamalary bilen ykrar edilen Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk hukuk ýagdaýy bolup durýar. Ýurdumyzyň hemişelik Bitaraplyk hukuk ýagdaýy halkara giňişliginde aýratyn ähmiýet berilýän mertebämizdir. Ýurdumyzyň oňyn Bitaraplyk syýasaty biziň milli ýörelgämizdir.

      Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan ýörite Kararnamalar bilen üç gezek ykrar edilen dünýäde ýeke­täk döwlet biziň Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistan döwletimizdir. Dünýäde özüniň Esasy Kanunynda - Konstitusiýasynda hemişelik Bitaraplyk hukuk ýagdaýyny beýan eden, hemişelik Bitaraplygy hakynda Konstitusion kanuny bolan döwletimize biziň buýsanjymyz elmydama belentdir. Oňyn Bitaraplyk syýasatyny alyp barýan döwletimizde Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynda il­ýurt bähbitli, dünýä jemgyýetçiligi üçin ähmiýetli döwrebap işler amala aşyrylýar. Bu işler şu günümizi we röwşen geljegimizi üpjün edip, halk we umumadamzat bähbitlerine eýe bolup durýar. Il­ýurt bähbitli, halkara ähmiýetli beýik işleri amala aşyrýan Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag,ömürleri uzak bolsun!

Perman SAPAROW, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň 

Durmuş syýasaty baradaky komitetiniň baş hünärmeni

     Häzirki döwürde döwletara hyzmatdaşlygy giňeltmekde we berkitmekde parlament diplomatiýasynyň mümkinçilikleri giňden ulanylýar. Hormatly Prezidentimiz tarapyndan tassyklanan «Bitarap Türkmenistanyň daşary syýasy ugrunyň 2022­2028-nji ýyllar üçin Konsepsiýasy» ýurdumyzda parlament diplomatiýasynyň ösmegine mümkinçilikleri has-da artdyrýar.

     «Parlamentara hyzmatdaşlyk» düşünjesi «parlament diplomatiýasy» düşünjesi bilen berk baglanyşyklydyr. Döwletiň ösüşinde we halkara hyzmadaşlykda möhüm orun tutýan parlamentara gatnaşyklar özboluşly aýratynlygy we ýörelgeleri bilen tapawutlanýar. Şunuň bilen baglylykda, parlament diplomatiýasy halkara gatnaşyklaryň netijeliligini ýokarlandyrmakda we ynamly gatnaşyklary döretmekde amatly we özboluşly guraldyr. 

     Adatça, parlament parlamentara hyzmatdaşlyk barada özara şertnama baglaşýar, daşary ýurt parlamentleri bilen hyzmatdaşlyk maksatnamalaryny kabul edýär, şeýle hem parlamentara dostluk toparlaryny döredip, düzümini kesgitleýär.

     Parlament guramalarynyň we parlament assambleýalarynyň özara gatnaşygy hem parlamentara hyzmatdaşlygyň bir görnüşidir. Milli parlamentler halkara parlamentara guramalaryň, parlament bileleşikleriniň dünýäniň global meselelerine seslenmelerini, teklip berijilik häsiýetli kararlaryny öwrenmäge we olary goldamaga degişli işleri alyp barýar. 

     Parlamentler derejesinde geçirilýän maslahatlar, duşuşyklar ýurtlaryň kanunlarynyň özara sazlaşykly bolmagyny, ikitaraplaýyn ylalaşyklaryň öz wagtynda tassyklanmagyny, parlament işini kämilleşdirmegi üpjün edýär. Şeýle hem parahatçylygyň we howpsuzlygyň, ekologiýa abadançylygynyň üpjün edilmegi ýaly meseleleri ara alyp maslahatlaşmaga,bu ugurlarda öňde durýan wezipeleri aýdyňlaşdyrmaga hem-de olar boýunça oňyn çözgütleri teklip etmäge mümkinçilik döredýär. 

     Türkmenistanyň Mejlisi ýurdumyzyň diplomatik gatnaşyklaryny saklaýan dostlukly döwletleriniň parlamentleri we abraýly parlament guramalary bilen işjeň hyzmatdaşlygy alyp barýar.Ýakynda hem Türkmenistanyň Mejlisiniň Başlygynyň ýolbaşçylygyndaky wekiliýet Hytaý Halk Respublikasyna iş saparyny amala aşyrdy. Şeýle iş saparlary, ýokary derejede guralýan duşuşyklar, bilelikdäki geçirilýän maslahatlar kanunçykaryjylyk işinde tejribe alyşmaga, deputatlaryň arasynda gatnaşyklaryň ýola goýulmagyna oňyn täsir edýär. 

     Dostlukly gatnaşyklary berkitmekde aýratyn ähmiýetli ugurlaryň biri bolan parlament diplomatiýasyny ösdürmekde ählitaraplaýyn mümkinçilikleri döredýän Gahryman Arkadagymyzyň hem-de hormatly Prezidentimiziň janlary sag, belent başlary aman bolsun! Tutumly işleri elmydama üstünliklere beslensin!

Merdan TUWAKOW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň 

deputaty, Halkara we parlamentara aragatnaşyklar baradaky 

komitetiň agzasy.

   «Aziýa bilen Ýewropany birleşdirýän türkmen topragy hemişe parahatçylygyň, ygtybarlylygyň we howpsuzlygyň sebiti hökmünde giňden tanalypdyr» diýip, hormatly Prezidentimiz nygtaýar. Garaşsyzlyga eýe bolmagy bilen, hemişe parahatçylygyň, ygtybarlylygyň we howpsuzlygyň sebiti hökmünde giňden tanalýan ýurdumyzyň bu meşhurlygy, at-abraýy täze belentliklere çykýar.

     1995­nji ýylyň 12-nji dekabrynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy» hakyndaky Kararnamanyň kabul edilmegi türkmen topragynyň şeýle sebit hökmünde ykrar edilmeginiň ähli döwürleriň beýik hakykatydygyny görkezdi we bu waka dünýäniň syýasy giňişliginde taryhy ähmiýete eýe boldy. Sebäbi Türkmenistan Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan ykrar edilen ilkinji Bitarap döwlet hökmünde öz adyny taryha altyn harplar bilen ebedilik ýazdyrdy.

      Parahatçylygyň, ylalaşygyň we dostlugyň şäheri bolan gözel paýtagtymyz Aşgabatda 2007­nji ýylda BMG-niň Merkezi Aziýa üçin öňüni alyş diplomatiýasy boýunça sebit merkeziniň açylmagy ählumumy parahatçylygy goldamakda dünýä bileleşiginiň başlangyçlaryny we maksatlaryny işjeň durmuşa geçirýän yurt hökmünde Watanymyzyň halkara derejedäki şan­şöhratyny täze belentliklere göterdi. 

     Geçen 30­ýyla golaý wagtyň dowamynda ýurdumyz hemişelik Bitarap hukuk ýagdaýyna eýe bolmak bilen,diňe bir Merkezi Aziýada däl­de, dünýäde parahatçylygyň, abadançylygyň pugtalandyrylmagyna, dost­doganlyk gatnaşyklarynyň berkemegine saldamly goşant goşup bilýän döwletdigini kemsiz subut etdi. Şonuň netijesinde hem Ýer ýüzüniň halklarynyň we döwletleriniň türkmen Bitaraplygynyň umumadamzat ähmiýetine ynamy ýylba­ýyldan kämilleşdi. Türkmenistanyň başlangyjy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan ençeme taryhy resminamalaryň, şol sanda «2025­nji ýyl Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly», «Merkezi­Aziýa parahatçylyk, ynanyşmak we hyzmatdaşlyk zolagy» atly Kararnamalaryň, şeýle­de, «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy» atly Kararnamanyň üç gezek kabul edilmegi munuň aýdyň subutnamalarydyr. 

     Bilşimiz ýaly, şu ýyl ýurdumyzyň hemişelik Bitarap döwlet hökmünde ykrar edilenine 30­ýyl dolýar. Bu şanly sene mynasybetli su günler hem dünýäniň dürli künjeklerinde dabaraly çäreler geçirilýär. Hemişelik Bitaraplygymyzyň şanly senesi mynasybetli dünýä ýaň saljak dabaralar bolsa şu ýylyň 12­nji dekabrynda bolar we ata­Watanymyzyň şan­şöhratynyň belende galýandygynyň nobatdaky subutnamasyna öwrüler.

Perman SAPAROW,

Türkmenistanyň Mejlisiniň durmuş­syýasaty baradaky komitetiniň baş hünärmeni.

     Arkadagly Gahryman Serdarymyz «Ýaşlar-Watanyň daýanjy» atly eserinde: «Çaganyň dünýä inen gününden başlap, döwletimiz ýaş raýatyny alada bilen gurşap alýar. Çaga doglanda berilýän döwlet kömek pullary, çagalary enelerimiziň mähir bilen gurşap almagy, terbiýe bermegi üçin ýola goýlan ýeňillikler ýurdumyzyň ýaşajyk raýatlarynyň sagdyn kemala gelmegi, ösmegi we bagtyýar durmuşda ýaşamagy baradaky aladalaryň miweleridir. Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň döredilmegi bolsa ýaş nesliň saglygy hakyndaky düýpli aladalaryň ýene-de bir aýdyň 

mysalydyr» diýip, parasatly nygtaýar.

     Türkmenistanyň Konstitusiýasynda beýan edilişi ýaly, Garaşsyz, hemişelik Bitarap Türkmenistanda maşgala, enelik, atalyk we çagalyk döwletiň goragynda durýar. Hut şundan ugur alnyp, biziň ýurdumyzda hereket edýän kanunlarda we kanunçylyk namalarynda çaganyň erkin we bagtyýar terbiýe we bilim alyp ulalmaga, döwlet ýeňilliklerinden peýdalanmaga  bolan hukuklary we azatlyklary anyk kadalar bilen beýan edilýär. Bu ugurdaky ynsanperwer işler bolsa yzygiderli ösdürilýär.

     Gahryman Arkadagymyzyň çuň paýhasly başlangyçlary bilen 2021-nji ýylyň 29-njy martynda Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasy bolsa ata-babalarymyzdan dowam edip gelýän sahawatlylyk ýörelgelerini döwrebap, asylly işler bilen baýlaşdyrmagyň kämil nusgasyna  öwrüldi. 

     Bilşimiz ýaly , Gahryman Arkadagymyzyň tagallasy bilen esaslandyrylan Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasy Türkmenistanyň kanunçylygyna, halkara kada-kanunlara we oňyn tejribelere laýyklykda döredilen, degişli guramaçylyk, hukuk aýratynlyklaryna eýe bolan dünýäde şeýle derejeli ilkinji gazna bolup durýar. Bu guramanyň Türkiýe, Ukraina, Owganystan, Russiýa, Täjigistan, Palestina ýaly ýurtlaryň çagalaryna ynsanperwerlik kömeklerini ibermegi, Täjigistanyň Hatlon welaýatynda ýurdumyzyň gurluşykçylarynyň bina eden mekdebiniň okuwçylaryna gaznanyň hasabyna kompýuterleriň sowgat berilmegi ýaly işleri milletimiziň  sahawatlylyk, ynsanperwerlik, parahatçylyk, ynanyşmak, hoşniýetlilik ýaly asylly däplerini halkara jemgyýetçiliginde dabaralandyrýar.

     Hut şonuň üçin hem halkara guramalary Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasyna dünýä jemgyýetçiliginiň hoşallygyny we minnetdarlygyny aňladýan sertifikatlary, şahadatnamalary, diplomlary gowşurýar. Birleşen Milletler  Guramasynyň ştab-kwartirasyndan ýurdumyza gowşan hoş habar hem munuň aýdyň beýany boldy. 

     Mälim bolşy ýaly, şu ýylyň 29-njy martynda Gurbanguly Berdimuhamedow adyndaky Howandarlyga mätäç çagalara hemaýat bermek boýunça haýyr-sahawat gaznasynyň döredilmeginiň 4 ýyllygy mynasybetli «Parahatçylyk we ynanyşmak ýyly: çagalaryň hatyrasyna halkara işiniň ösüşi» atly halkara maslahat üstünlikli geçirildi. Gaznanyň bejeriş işleri boýunça wise-prezidenti Oguljahan Atabaýewanyň ýolbaşçylyk etmeginde geçirilen bu forum uly ähmiýete eýe bolup, halkara jemgyýetçilikde-de oňyn seslenme döretdi. Maslahatyň dowamynda seredilen meseleler onuň Jemleýji resminamasynda 

öz beýanyny tapdy. Bu gün bolsa şol Jemleýji resminama Birleşen Milletler Guramasynyň resmi dillerine terjime edilip, Baş Assambleýanyň 79-njy sessiýasynyň gün tertibiniň resminamasy hökmünde ýaýradyldy.

     Nygtalyşy ýaly, BMG-niň Baş Assambleýasynyň 79-njy sessiýasynyň gün tertibindäki degişli ugurlar «Parahatçylyk medeniýeti», «Durmuş taýdan ösüş», «Parahatçylyk döredijilik we parahatçylygy goramak», «Çagalary goldamak we olaryň hukuklaryny goramak» mowzuklaryna bagyşlanýar. Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýylynyň mazmunynda-da Ýer ýüzünde parahat asmanyň astynda dost-doganlykda ýaşamak arkaly geljegimiz bolan çagalaryň bagtyýar durmuşyny üpjün etmek baradaky wezipeler jemlenýär. Bu meseleleriň ýurdumyzyň Bitaraplyk ýörelgeleri esasynda alyp barýan içeri we daşary syýasatyna doly laýyk gelýändigi nazara alnanda, Baş Assambleýa tarapyndan Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk hukuk derejesini üçünji gezek tassyklaýan «Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplygy» atly Kararnamanyň kabul edilmeginiň hem örän kanunalaýyk çözgütdigini bellemek gerek. 

     Häzirki wagtda «Türkmenistanda çagalaryň hukuklaryny durmuşa geçirmek boýunça 2023-2028-nji ýyllar üçin Hereketleriň milli meýilnamasy» we onda bellenen çäreleriň hem netijeli durmuşa geçirilýändigini nygtamak gerek. Sebäbi bu işler Türkmenistanyň Konstitusiýasynyň 40-njy maddasynda: «Maşgala, enelik, atalyk we çagalyk döwletiň goragynda durýarlar» diýlip bellenen kadalaryň durmuş hakykatynyň beýanydyr. 

     Alym Arkadagymyzyň: «Biz hemaýata mätäç çagalaryň ykbalyna, bagtyýar geljeginiň üpjün edilmegine örän jogapkärli hem-de toplumlaýyn çemeleşýäris. Döwletimiz bu çagalary üns merkezinde saklap, olaryň özlerini uly we agzybir maşgalanyň-türkmen jemgyýetiniň doly derejeli agzasy hökmünde duýmaklary üçin ähli mümkinçilikleri döredýär» diýen buýsançly sözleri bolsa Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň «Watan diňe halky bilen Watandyr! Döwlet diňe halky bilen döwletdir!» diýen döwlet ideologiýasynyň durmuş hakykatyny dabaralandyrýar. 

     Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň yhlasly tagallalary bilen has baýlaşýan şeýle sahawatly işleriň ählisiniň Gahryman Arkadagymyzyň «Döwlet adam üçindir!» diýen ynsanperwer taglymatyndan gözbaş alýandygy halkymyzyň buýsanjyny artdyrýar.

Jennet ÖWEKOWA, 

Türkmenistanyň Mejlisiniň deputaty.